Uzun seneler Amerika’da Tüp Bebek konusu ile alakalı çalışmalarda bulunan ve çoğu başarılara imza atmış olan Dr. Şule Doğan’ın Tüp Bebek konusu ile alakalı yapmış olduğu çalışmalar ve tüp bebek teknolojileri ile alakalı saglikteknoloji.com’a verdiği röportajı paylaşıyoruz.
Şule Hanım Tüp bebek teknolojileri ile alakalı çalışmalarınıza geçmeden ilkin sizi tanıyabilir miyiz?
Şu an IVF Michigan ve IVF Ohio Tüp Bebek Merkezlerinde Laboratuvar Direktörü olarak çalışıyorum. Bir Embriyoloji, bir hormon ve yedi adet Androloji laboratuvarından sorumluyum. Michigan ve Ohio Eyaletlerinde bulunan kliniklerimiz de çocuk sahibi olmak isteyen hastalarımıza kısırlık sorunlarında destek oluyoruz. Michigan eyaletindeki en büyük kapasitedeki Tüp Bebek Merkezine sahibiz. Dr. Nicholas Shamma ve Dr. Michael Fakih in aşağı yukarı 35 sene ilkin kuruculuğunu, Dr. Ahmad Hammoud’ un medikal direktörlüğünü yapmış olduğu Tüp Bebek Merkezlerimizde şuanda 5 hekim ve 100 ün üstünde çalışanımızla toplamda yedi nokta da hizmet vermekteyiz.
Bu teknoloji ile ilginiz tanışmanız iyi mi oldu, iyi mi başladınız, bu günlere iyi mi geldiniz?
Babamın Astsubay olması sebebiyle Türkiye’de çoğu ilde yaşadım ve ilk, ortaokul ve liseyi değişik illerde okudum. Ankara üniversitesi biyoloji bölümünü bitirdikten sonra ailemin yanına İzmir’e geri döndum. Dokuz Eylül Üniversitesinde Biyoloji öğretmenliği yüksek lisansı sonrasında da aynı okulun Tip Fakültesi Histoloji ve Embriyoloji bölümünde yüksek lisansımı tamamladım. Ayni zamanda üniversitenin Tüp Bebek Merkezinde ilkin yetişmen olarak sonra da 2 sene embriyolog olarak Fulya Aydıner ile beraber çalıştım. Maalesef kadro bulunamadığı için devam edemedim ve ayrılmak zorunda kaldım. Aslında benim için dönüm noktası da bu oldu. iş başvuruları hazırlamaya başlamıştım ve bir kaç yerden is teklifi aldım. Bunlardan biri İsviçre’de, biri Bahreyn’de bir tüp bebek merkeziydi. Diğeri ise Mississippi State Üniversitesi’nde çalışan Dr.Erdoğan Memili’nin yanısıra araştırmacı olarak hekime programına girmekti. Hep bir Amerika’ya gitme hayalim vardı o sebeple secim zor olmadı. Böylece 2009 senesinde Amerika’ya taşınıp Mississippi Üniversitesi’nde ilkin araştırmacı olarak sonra Genetik programında hekime eğitimime başladım. 2013 senesinde hekime eğitimini takiben de klinik embriyolojiye geri dönmeye karar verdim. IVF Michigan Tüp Bebek Merkezinden Dr. Iqbal Khan‘ın bana 
ulaşması da tamda bu zamana muadil geldi. Michigan’a taşındım ve embriyolog olarak IVF Michigan Merkezinde çalışmaya başladım. 2015 de nitelik denetim sorumlusu olarak görevlendirildim. Dr.Khan’in off-site director olduğu 2017 den beri laboratuvarlardan görevli hale geldim. Amerika da laboratuvar direktörü olabilmek için lüzumlu olan ihtisas imtihanını geçip sertifika mı aldım. Üç aşamalı olan Amerikan Board of Bioanalysis’in Androloji, Embriyoloji ve genel malumat sınavlarını geçerek, 2019 da HCLD (High Complexity Laboratory Director) unvanını aldım. Şimdiye kadar, dört Androloji laboratuar kurulusunda bulundum. 2012 de SSR (Society for the Study of Reproduction) de sunumum finalist ödülü aldı. Yine 2012 de ayni konferansta Phizer animal Research in Fellowship ödülünü adlim. 2012 de MidSouth Computational Biology and BioInformatics Society (MCBIOS) IX Konferansında sunumumla 3.lük ödülü adlim. 2018 de, Amerikan College of Embryology (ACE) derneği tarafınca Amerika eyaletleri arasında Kasım ayı için Ayın Embriyoloğu seçildim (Recognition | Embcol). Şuana kadar internasyonal çoğu akademik dergide hakem olarak vazife aldım. Araştırmalarımla alakalı aşağı yukarı 40 gösterim ile konuşma ve dergilerde makaleler ve kitap bölümleri yayınladım.
Tüp Bebek teknolojisi ile alakalı neler söylersiniz?
Türkiye de özetlemek gerekirse Tüp Bebek veya IVF olarak malum teknoloji aslında destek üreme tekniği tekniklerinden yalnızca birisidir. Diğer yöntemler arasında asılama tekniği ve de ICSI tekniği gelmektedir. Günümüzde genelde kullanılan yöntem ICSI de tek bir sperm hücresi mikroskop altında tek bir yumurta hücresine enjekte edilir. Son yıllarda gerek Amerika Birleşik Devletlerinde gerekse tüm dünyada kısırlık artış gösterdi. Son 20 yılda çiftlerin çocuk sahibi olma yaşı giderek arttığı için, kısırlık oranında ve bundan dolayı destek üreme tekniği tekniklerine ihtiyaçta da büyük bir artış oldu. Bunun en mühim nedenlerinde birisi hanımlarda artan yaşa bağlı olarak azalan yumurta kalitesi. Kadınlarda 40 yaşından sonra yumurtalarda sayısal ya da yapısal kromozomal normallik oranın da artış gözlenmektedir. Bu kromozomal anormallikler embriyoların test edilmesiyle belirleme edilebilir. Bu yöntemlerden en yaygın olanı ise Preimplantasyon Genetik Test – Anöploidi taramasıdır (PGT-A). Teknolojinin ilerlemesiyle, sperm, yumurta ve embriyo dondurma teknikleri de ilerledi. Bu sayede şayet şahıs çocuk sahibi olmaya hemen hemen hazır değilse, üreme hücre ya da embriyolarını daha sonra kullanmak suretiyle dondurabilir. 30 yaş altı hanımlarda da son zaman yumurta dondurma teknikleri de bu yüzden yaygın hale geldi. Tüp Bebek Merkezlerimizde bu işlemlerin hepsi başarıyla yapılmaktadır.
Tüp Bebek Teknolojileri ile İlgili Yaptığınız Çalışmalardan Bahseder misiniz?
Yüksek lisans esnasında sigaranın sperm DNA sı üstüne tesiri alanında çalışmalar yaptım. Kısırlık tedavisi gören adam hastalarda sigaraya bağlı olarak sperm DNA fragmantasyonun arttığını ve bundan dolayı sperm kalitesinin bilhassa sperm morfolojisinin etkilendigini belirleme ettik. Bu sırada Dokuz Eylül üniversitesi Tüp Bebekte ayni zamanda Dr. Bülent Gülekli ile çalışmalarımız oldu. Bunlardan bir tanesi de yumurtaları in vitro olarak geliştirme tekniği IVM (in vitro oocyte maturation) (1).
Doktora araştırmalarım esnasında sperm DNA sı apoptozis (programlı hücre ölümü) ve bunların sperm DNA paketleme proteinleri (Protamine) ile olan ilişkisini inceledik. Bu çalışmalarımda ise boğa spermleri ile çalışmalar yaptık. Kısırlığı etkileyen sperm protein markerlarının belirlenmesi ve bu proteinlerin embriyo gelişimine ve embriyo genomuna tesirini Proteomics ve RNA sequencing gibi moleculer tekniklerle inceledik (2, 3, 4, 5).
2013 de Klinik embriyolojiye döndükten sonra da tüp bebek merkezimiz daha fazla klinikle alakalı olmasından inceleme yapma zamanımız birazcık kısıtlı. Buna karşın gene de birtakım çalışmalar yapabildik. Benim daha fazla ilgilendiğim mevzular şunlar oldu; time-lapse sistemini kullanarak embriyo morphokinetics parametrelerini belirleme etmeye çalıştık. Embriyonik büyüme aşamasındaki anormallikleri time lapse aletinin da sayesinde çözümleme ettik. Bu mevzuyla alakalı gerek sperm kaynaklı nedenler, gerekse yumurta kaynaklı faktörlerin ya da iki değişik embriyo solüsyonunun embriyo gelişimindeki aşamalara tesirini inceledik. Bunlardan birtakım aşamaların kadınların yaşıyla etkilendiğini bazılarının da solüsyondaki laktat (bir tür seker) oranıyla değişiklik gösterdiğini ortaya çıkardık (6, 7, 8, 9, 10).
İlginizi çekebilecek konular
Kadın Sağlığında Hamilelik Teknolojileri
Tüp Bebek Teknolojisinin Geleceği İle İlgili Neler Söylersiniz?
Yapay Zeka (AI) her alanda olduğu gibi IVF teknolojisini de etkiliyor. Şimdiye kadar embriyoların morfolojilerini otomatik belirleyebilen cihazlar ya da santrifüj etmeden spermi seminal plazmadan ayıran microfluid sistemler, ya da embriyonun genetik olarak anormal olup olmadığını yalnızca etrafındaki solüsyonu test ederek anlamamıza yarayan non-invaziv teknolojiler geliştirildi. Dondurma işlemleri, dokuların bulunmuş olduğu tanklar bile artık AI sistemleri kullanmaya başladı. Yakında mikromanipulasyon yapan embriyolog robotlar geliştirileceğine inanıyorum. Umarım bu tarz şeyleri görebilirim.
Birazda Gelecek Hedeflerinizden Bahseder misiniz?
Bu senenin sonuna kadar yeni bir Androloji laboratuvarı olan şubemizin Grand Blanc şehrinde açılışında bulunuyorum. Önümüzdeki sene ise tam teşekküllü IVF Michigan Tüp Bebek merkezinin yeni şubesinin Grand Rapids te açılışını gerçekleştirmeyi planlıyoruz. Bu merkezde operasyon merkezi ve tüm laboratuvarlar olacak. Ben laboratuvarların planlaması, embriyologları yetiştirme ve cihazların kurulumunda vazife alıyorum.
Önümüzdeki 10 sene içerisinde ise mahalli bir üniversite de Embriyoloji ya da büyüme biyolojisi alanlarında fakülte pozisyonuna geçmeyi planlıyorum. Klinik ve araştırmayı ayni anda yapabileceğim bir uygulamaya yönelebilirim. Ya da uzaktan eğitim programlarına geçiş yapabilirim.
Son Olarak Eklemek istediğiniz var mı?
Biyolojinin aslında ne kadarda derin ve mühim bir alan olduğu maalesef Türkiye’de ayrım edilmiyor. Bunun bir sebebi de iş alanlarının azca olması. Özellikle de yurtdışında biyoloji bolumu ve bolum mezunları çoğu sektörde is bulabilmekte. Yardımcı üreme teknikleri bilhassa de Androloji ve Embryoloji aslında tam olarakta biyolojinin klinikle birleştiği oldukça çok hususi alanlar. Çoğu ülkede embriyolog olmak için ise biyoloji okumak ve de yüksek lisans yapma zorunluluğu var. Türk üniversite öğrencilerinin yurt haricinde çoğu ülkede yüksek lisans ve hekime bursları bulabilme imkânları var. Özellikle ABD’ de çoğu üniversiteler de hem devlet hem de hususi sektörden alınan burslar sebebiyle çoğu acık pozisyon bulunmakta. Üniversitede yalnızca bölümler değil, tedris üyelerinin de burs verme, talebe seçme ve kabul etme yetkileri var. İlgi ve alakalı bölümlerdeki hocaların internet sitelerinde aleni olan pozisyonlara ulaşabilirler. Bazı uygulamalar GRE (Graduate Record Examination: yüksek lisansa giriş sınavı) denen imtihan kararına göre alım yaparken birtakım uygulamalar da bu imtihan şartı aranmıyor. Yurtdışından müracaat yapan her öğrenciden, İngilizce yeterlilik sınavında geçerli not alması bekleniyor. Bu sınavlardan en bilineni ise TOEFL (Test of English as a Foreign Language). Ya da okulun kendi İngilizce imtihanı olabiliyor. İngilizcenin mani bulunmasına izin vermeyin. Yurtdışı okullarda ESL uygulamaları (English as a second language) hem daha yararlı hem de öğrenciler bu programlara kayıtlı oldukları sürece kampüs içerisinde hususları ile alakalı 20 saate kadar çabalama imkânı bulabiliyorlar. Ben İngilizceyi oldukça geç öğrendim ve Mississippi’ye ilk taşındığımda aşağı yukarı bir sene süresince oldukça zorlandım. Zamanla hem kültür hem de dile adapte oldum.
Saglikteknoloji.com olarak bu güne kadarki etkin projelerinizin artarak devam etmesini diliyor, verdiğiniz bu kıymetli bilgiler için teşekkür ediyoruz.
Deneyimlerimi Türkiye deki gençlerle paylaşmak istedim. Bu fırsat için teşekkür ederim.
Referans linkler:
www.ivf-mi.com
https://scholar.google.com/citations?user=wLmagA4AAAAJ&hl=en
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/21647639/
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/34762184/
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/25673563/
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/23904564/
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22986927/
- https://www.fertstert.org/article/S0015-0282(14)01229-1/fulltext
- https://www.rbmojournal.com/article/S1472-6483(16)30401-1/fulltext
- https://www.fertstert.org/article/S0015-0282(16)61866-6/fulltext
- https://www.rbmojournal.com/article/S1472-6483(17)30363-2/fulltext
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/34879892/
