Meral Candan
Toplumsal medyada dönen bir sokak röportajı… Kitaplar çok değerli olduğu için satın alamadığını söyleyen, durumdan mutlu olmadığını tane tane anlatan bir genç. Etrafı kalabalık tarafından sarılı. Neredeyse ağlayacak bir halde meramını anlatırken bir amcanın kendisine yaklaşıp “çıkar telefonunu” demesiyle tansiyon yükseliyor. Bir diğer genç lafa karışıp “telefon lüks değil, ihtiyaç” dese de onu dinleyen yok. Cepte akıllı telefon varsa iktisattan ve pahalılıktan şikayet etmenin manası yok amcaya nazaran.
2000’li yılların başında hayata gözlerini açan Z jenerasyonu gençleri, tasalarını, telaşlarını, ümitsizliklerini ve geçim kaygılarını anlatıyor. Yalnızca sokakta değil, her yerde duyulmak istiyorlar. Dinlemek isteyen için söyleyecek çok şeyleri var.
‘YURTDIŞINA GİDİP GİTMEMEYE SEÇİM SONUCUNA NAZARAN KARAR VERECEĞİM’
20 yaşında / Kayseri
Samsun 19 Mayıs Üniversitesi’nde veteriner hekimliğinde okuyorum olağanda. İkinci sınıfım. Fakat artık babaannemle bir arada Kayseri’de yaşıyorum. Birkaç ay öncesinde kanser teşhisi kondu bana, o nedenle okulu dondurmak zorunda kaldım. Samsun’da KYK yurdunda kalamadım. Mesken kiralarına da yetişemediğim için apart üslubunda bir yer ayarladım. 3+1 bir meskende 10 kişi kalıyorduk. 900 lira veriyordum aylık ki, bunun içinde yemek falan hiçbir şey yok. Mecbur olduğum için orada kalıyordum. Konutta mutfak var, ne pişiyorsan pişir lakin mutfak masrafına yetişmek mümkün değil. Mesela ayın son bir haftası, ailemden para gelene kadar üç öğün hazır noodle yediğimi biliyorum. Hani yemek yapamadığımızdan değil yani. Tanesi 3,5 liradan günde 10 liraya yemeğimi çözmek zorundaydım. Okulda yemek veriyorlar lakin şöyle diyeyim hazır noodle daha yeterli. Samsun’da ek gelir için bir restoranda 8 saat boyunca bir restoranda aşçı olarak çalışıyordum. Kayseri’ye döndüm. Burada da tıpkı işi yapıyorum.
Okulumdan kaynaklı geleceğimi sağlam görüyorum. Amacım yurt dışı. Burada cerrahi doktoramı yaptıktan sonra ver elini Avrupa… Vatansever, milliyetçi bir beşerim aslında. Bir formda ülkeme katkım olsun isterim lakin 2023 sonuçlarına nazaran karar vereceğim gidip gitmemeye. Lise periyotlarında “vatan uğruna can feda” derdim lakin şu an daha küresel düşünüyorum ve “insanlık uğruna can feda” diyorum.
Doğduğumdan beri birebir hükümet var. Z jenerasyonu olarak çok geri plana atıldık. Bir dinamizm, değişiklik gerekiyor. Bir hükümet değişiminde birtakım düzelmeler olacağını düşünüyorum. Tahminen değişim olunca da bir şey olmayacak lakin şu an zati olmuyor, o vakit da olmamış olur. Denemekten ziyan gelir mi?
‘SEÇİME MUHARRİR KASA GİRSE ONA OY VERİRİM, EN AZINDAN HESAP KİTAP YAPMAYI BİLİYOR’
20 yaşında / Ankara
Ankara Üniversitesi’nde okuyorum. KYK yurdunda kalıyorum. Ailem esnaf, onların durumu ortada zati. Çok para almak istemiyorum o nedenle. Akşamları saat 17.00’den 01.00’e kadar paket servis elemanı olarak çalışıyorum saati 18 liraya. Bir de götürdüğümüz paketlerden 1,5 lira alıyoruz. Yurt aylık 325 lira. Günde 16 lira da yemek hakkımız var. Daha fazlası için üstünü ödemen gerekiyor. Sabah yemeği üzücü değil lakin akşam yemekleri makûs, mide ağrıtıyor. Online eğitime geçildiğinden beri çalışıyorum ben. Daha evvel bir fabrikada sigortasız çalışıyordum. Daima çalışma içinde olmak istemezdim lakin buna mecbur bırakıldık gençler olarak. Açıkçası “çıkalım, eğlenelim, gezelim, arkadaşlarımızla bir arada bir şeyler yapalım” diyebilecek gençler değiliz. Kayıp kuşağız. Arkadaşlarımız bir yere çağırdığı vakit evvel menüye bakan gençleriz. Zira buna mecburuz. Sevdiğim işi yapmak istiyorum. 16 yıl boşuna okumadık diyorum fakat karşılığını göremediğiniz vakit ümidinizi kesmeye başlıyorsunuz. Sevdiğim işi yapmayı geçtim, para kazanmak için ticarete atılmayı düşünüyorum. Zira benim yaşıtlarım öteki ülkelerde istedikleri araçları alıp istedikleri yerlerde, istedikleri üzere hayat sürerken ben şu an 2 bin liraya geçinmeye çalışıyorum.
Dünyanın hiçbir devrinde bu kadar makus siyasetler işlenmemiştir. Seçime muharrir kasa girse ona oy veririm, en azından hesap kitap yapmayı biliyor. Benim kuşağımın de oy vereceğini zannetmiyorum. Geçen gün bir arkadaşımla konuşuyordum, arkadaşımın ismi Melih Gökçek’ten ötürü Melih, ağabeyinin ismi Recep Tayyip Erdoğan, kız kardeşinin de ismi mücahit Erbakan’dan Mücahide. Bu üçü de hükümet aksisi. Bizim jenerasyona hitap etmeye çalışıyor da 70 yaşında adam ne kadar hitap edebilir? Dedemin kalkıp beni yönetmesini istemem şahsen.
‘ÜSTÜN BAŞIN HOŞ OLUNCA GÜÇLÜ SAYILIYORSUN ARTIK, KİMSE YOKSUL OLDUĞUNA İNANMIYOR’
19 yaşında / Diyarbakır
Üniversite imtihanına çalışıyorum şu an, sıhhatle ilgili bir kısım istiyorum. Gönlümden geçen bu değil aslında, iş garantili olduğu için bu kısmı istiyorum. Meskende beş kişi yaşıyoruz. Babam emekli lakin semt pazarlarına gidiyor, pazarcılık yapıyor, bazen ben de ona yardım etmek için gidiyorum. Bir de iki abim çalışıyor satış elemanı olarak. Üniversite mezunular fakat alanlarında iş bulamadılar. Daima evdeyim, ders çalışıyorum. Bazen dışarı çıkarken harçlık alıyorum, gerçi her şey çok değerli olduğu için artık toplumsallaşmak için birbirimizin meskenine gidiyoruz.
Yani her şey paraya bağlı, hiçbir gelecek planımız kalmadı artık. Üniversiteye gitmek istiyorum. Giden arkadaşlarımızın zorlandığını görüyorum. O bile artık keder oldu. Üniversite tercihim kent dışında da olabilir fakat geçim güç olduğu için onu bile düşünemiyorum. Kent dışında bir yer kazanırsam tekrar gitmek isterim de ailem külfet çekecekse onları da düşünmem lazım. Bu yıl geçim zahmetimiz olduğundan ötürü tercih yapmadım mesela. Arkadaşlarım da benimle tıpkı durumdalar. İki arkadaşım üniversite kazandı ancak onlar da gidemedi kent dışı olduğu için, masrafları karşılayamayacaklardı.
Bilgisayarım şu an çalışmıyor. İnsan almak ister lakin alamıyoruz. Otobüste bile denk geliyoruz “telefonunu çıkar” diyenlere. Üstün başın hoş olunca varlıklı sayılıyorsun artık. Kimse yoksul olduğuna inanmıyor. İnanmadığım için oy vermeyi düşünmüyorum. Ailem çoklukla HDP’ye oy veriyor lakin benim siyasi görüşüm yok. Sandığa gidersem oyumu HDP’ye veririm lakin şu an hevessizim. Gençlere yönelik siyasetler üretenlere daha çok ehemmiyet veririm. Şimdiki partilerin gençlik siyasetlerini yetersiz buluyorum.
‘ARKADAŞLARIMLA HER GÜN İKTİSAT KONUŞUYORUZ’
17 yaşında / Hatay
Lise sondayım, üniversiteye hazırlanıyorum. Annem, abim ve ananem birlikte yaşıyoruz. Abim çalışıyor. Meskenimiz kira. İki sene evvel test kitabı setini 200 liraya alıyordum artık üç kitabı bu fiyata alıyorum. Okula gidiyorum. Haftalık 150 lira alıyorum harçlık olarak. Öğlen yemeği falan derken bir günde haftalığımın yarısı gitmiş oluyor. Geri kalan günler de hiçbir şey yapamıyorum, yönetim etmeye çalışıyorum.
Arkadaşlarımla her gün iktisat konuşuyoruz. Mesela bir whatsapp kümemiz var sınıf arkadaşlarımızla. Orada doların ne olduğunu konuşuyoruz. Üç ay öncesine kadar derslerden ya da “geç kalacağım, yok yazmayın” diye şeyler konuşuyorduk o kümede. Benim ve birçok arkadaşımın ortak fikri, ekonomik krizin sebebi devletin uygun bir biçimde yönetilememesi. Siyasi görüşleri farklı olan arkadaşlarım bile fikirlerini değiştirmeye başladı.
Üniversitede hukuk okumak istiyorum. Geleceğe dair hayal kuruyorum ancak zorlanacağımı ve o kadar kolay olmayacağını düşünüyorum. Bulabilirsem bir yol katiyen yurt dışına gitmeyi düşünüyorum. Türkiye’de kalmak düzgün bir seçim üzere görünmüyor şu an için. Kime oy vereceğimi çok düşünmedim lakin GÜZEL Parti ya da CHP olur. CHP, LGBTİ haklarından bahsediyor, bence bu hoş bir sebep. Meral Akşener’in de söyledikleri aklıma yatmıyor değil, bilhassa bayan olması beni etkiliyor. Babam CHP’ye annem HDP’ye yakındır lakin bu hususlarda bana karışmazlar.
‘AİLEMDEN PARA İSTEMEYE UTANIYORUM’
15 yaşında / Manisa
Lise 2’ye gidiyorum. Annem, babam, abim ve ben dört kişilik bir aileyiz. Babam esnaf, bir de abim çalışıyor. Dükkanımız ve meskenimiz kira. Üniversite ile ilgili başım karışık ancak psikoloji ya da lisanla ilgili bir kısım düşünüyorum. Daha çok büyük kentlerde okumak istiyorum. Ben şu an ekonomik krizden çok makus etkileniyorum. Kendimi konutta bazen fazlalık üzere hissediyorum. Ailemden para istemeye bile utanıyorum.
Kendime daha yeni mont aldım 300 liraya. Daha ucuzu yok zati. Okulda öğlen yemeğim için alıyorum harçlığı. Onun dışında arkadaşlarımla dışarı çıkarken alıyorum. Öteki bir lüksüm, hobim yok, hiçbir şeyim yok yani. Arkadaşlarımla yaptığım da çok büyük bir cümbüş değil. Orta sıra kafeye gitmek lakin oralar da değerli olduğu için gitmiyoruz. Abur cubur alıp parkta oturuyoruz çoğunlukla. Daha ekonomik oluyor zira.
Beni bir gelecek bekliyor mu, onu bile bilmiyorum. Ailemin bir birikimi yok. Durumumuz çok âlâ değil. Yurtta kalır mıyım, meskenim olur mu, o masrafları nasıl karşılarım, bu kısım çok karmaşık. Bunlar, çok kaygılandırıyor beni. Arkadaşlarımla buluşunca öbür şeylerden konuşuyoruz lakin mevzu bir biçimde iktisada ve hükümete geliyor. İlkokul 3. sınıfa giden çocukların bile ağzında siyaset var artık, oradan düşünün.
Telefon bir lüks değil artık bir gereksinim ki, o telefonu beşerler ne kaideler altında alıyor. Okuldan örnek vereyim. Öğretmenler, proje derslerini EBA’dan veriyor. Hiç sana sormuyorlar bile “telefonun ya da internetin var mı” diye, “var” diye düşünüyorlar otomatik olarak. Bu, bir muhtaçlık olduğunun ispatı aslında.
Aslında hiçbir partiyi yakın görmüyorum lakin oy kullanacak olsam tahminen CHP olur. Bence politikler gençlerin ilgisini çekmeyi hiç bilmiyor. Kent içinde bize ayrılan alanlar yok mesela. Biz hiçbir şey yapamıyoruz. Bir parka ya da kafeye oturuyoruz en fazla. Gençlik merkezi olsa, kurslar, etkinlikler olsa… Gitar öğrenmek istiyorum lakin paramız olmadığı için kursa gidemiyorum. O merkezde fiyatsız kurs olsa ne hoş olur.
‘AKP VE ONUN ORTAĞI MHP BİZİM HAYALLERİMİZİ YIKTI’
20 yaşında / Uşak
İzmir’de yaşıyorum. Artık Uşak’ta üniversitede gazetecilik okuyorum. Öncelikle şunu söyleyeyim ülkenin içinde bulunduğu durum nedeniyle umut bağlamamaya başladım hiçbir şeye. Hayal kuramamaya başladım. Geleceğe dair aslında çok hoş hayallerim vardı. Mesela bugün temel muhtaçlıklar olan yumurta, ekmek ve peynir aldım, 48 lira tuttu. Her şey çok değerli. 3 kişi bir meskende yaşıyoruz. Aylık kira ve faturalar ortalama bin lira tutuyor. Ablam da üniversite okuyor. Yani benim ailem meskende iki üniversiteli okutuyor bu nedenle İzmir’deki konutta doğalgaz açılmıyor. Ailem soğukta oturuyor biz okuyalım diye. Öğrencilerin tek gündemi, dolar. Üniversite öğrencisiyiz, genciz, bizim farklı şeyler konuşmamız gerekiyor. Mesela hayallerimden ve gelecek planlarımdan bahsetmek isterdim. Lakin artık bunlar konuşulmuyor. Nitekim çok acı bir durum.
Hayalim okulu bitirdikten sonra siyaset muhabiri olmaktı fakat artık şunu düşünüyorum: Ankara’ya gidersem nerede kalacağım, nasıl geçineceğim? Bu hayalimi bıraktım. Yurt dışı hayalim vardı, ondan vazgeçtim. Türkiye’yi gezmek istiyordum, bundan da vazgeçtim. Sinemaya, tiyatroya gitmek istiyorum, biletler değerli geliyor, gidemiyorum. Kitap okumayı çok severim lakin kitaplar zamlandı, alamıyorum. Ben bunları yapacak olsam kiramı ve faturalarımı ödeyemem. Ailemin gönderdiği para ve aldığım KYK bursuyla yönetim ediyorum ki iş de baktım lakin bulamadım. AKP ve onun ortağı MHP bizim hayallerimizi yıktı.
Ben Z neslinin bu saltana artık bir son vereceğini düşünüyorum. Benim yaş grubumda birçok kişi hükümete reaksiyonlu. Mesela bir arkadaşımın ailesi AKP’liydi, kendisi de bir devir AKP’liydi ki artık “Önceden AKP’li olduğum için utanıyorum” diyor. Seçimlerde bir değişim olsa da ülkenin düzelmesi 20 yılı alır. Ben 40’lı yaşlara gelmiş olurum, o nedenle geleceğe dair umutlarım söndü.
‘HERKESİN DÜŞÜNDÜĞÜ VE KONUŞTUĞU TEK ŞEY EKONOMİ’
18 yaşında / Çanakkale
Liseyi bitirdim, üniversite imtihanına hazırlanıyorum. Üniversitede beslenme ve diyatetik kısmı okumak istiyorum. Meskende dört kişi yaşıyoruz, konutumuz kira. Bir bakkal dükkanımız var, meskenin bütün gelirini dükkan karşılıyor. Orta sıra dükkanda çalışıyorum. Bundan bir hafta öncesine kadar her gün fiyat etiketi değiştiriyorduk.
Türkiye’deki ekonomik durum nedeniyle, yalnızca kendi adıma konuşmayacağım, bir çoğumuzun gelecekten ümidi yok. Evvelden okuyup meslek sahibi olduğumuzda bir şeylere sahip olabileceğimizi görebiliyorduk. Lakin artık üniversite okusam da hatta öteki bir iş yapsam da mesken ya da otomobil sahibi olabileceğimi hatta olağan refah seviyesinde yaşayabileceğimi zannetmiyorum. Bu zati gerilime sokuyor. Bir başka gerilim konusu da kitap fiyatları… İmtihana hazırlanıyorum lakin bilgiye erişebileceğimiz kitaplar çok değerli. Olağanda 40 lira olan kitap 60-70 liraya çıktı, alamıyoruz.
Toplumumuzu yöneten şahıslar bu derece başarısız olmasaydı, bir bu durumda olmazdık. Benim birden fazla arkadaşım da bu türlü düşünüyor. Ben gençlere yönelik bir blog sayfası yönetiyorum. Haliyle çok kişi ile bağlantı halindeyim. Herkesin düşündüğü ve konuştuğu tek şey, iktisat. Bazen sorular ve yorumlar geliyor: “Nasıl hissediyorsun, bu türlü bir toplumun içindeyiz ve ben yaşamak istemiyorum” üzere çok depresif şeyler geliyor.
Önümüzdeki seçimlerde kime oy vermeyeceğimi yeterli biliyorum. Kalan kısmını düşünerek ve araştırarak değerlendireceğim. Mümkün bir hükümet değişiminde gençlere daha fazla yer verilirse daha düzgün olacağını düşünüyorum.
Kaynak: Gazeteduvar
