EROL OYTUN ERCAN
Salgın periyodunda Türkiye ile benzeri mali tedbirler uygulayan gelişmekte olan ülkelere bakıldığında, bu ülkelerin merkez bankalarının net Döviz rezervlerinde Türkiye’de görülen kadar değerli bir düşüş kaydedilmediği görüldü.
Memleketler arası Ödemeler Bankası’nın (BIS) pandemi devrinde ülkelerin izledikleri siyasetler ile ilgili hazırladığı bir çalışmaya nazaran, salgın devrinde ekonomiyi desteklemek için kur müdahalesinde bulunan gelişmekte olan ülkeler ortasında Çek Cumhuriyeti, Endonezya, Kolombiya ve Türkiye yer aldı. Çalışmaya nazaran Türkiye bu ülkeler ortasında en fazla rezerv kaybına uğrayan ülke oldu.
Bu devirde rastgele bir kur müdahalesinde bulunmayan ama Türkiye ile benzeri ekonomik yapılara sahip Meksika ve Güney Afrika’nın rezervlerinde de önemli bir düşüş görülmedi. Meksika rezervlerini artırmayı başarırken, Güney Afirka ise neredeyse rezervleri sabit tutmuş durumda.
IMF bilgileri üzerinden yapılan hesaplamaya nazaran, Türkiye’nin swaplar dahil net döviz rezervleri Mart 2020’den Şubat 2021’e kadar 21,7 milyar dolar gerilerken, salgın devrinde Türkiye üzere kur müdahalesinde bulunan Çek Cumhuriyeti Merkez Bankası’nın rezervleri 15,8 milyar dolar artış gösterdi.
Endonezya Merkez Bankası da salgın devrinde kur müdahalesinde bulunmasına karşın swaplar dahil net döviz rezervlerini 17,3 milyar dolar artırdı. Kolombiya Merkez Bankası da bu devirde döviz rezervlerini 2,3 milyar dolar yükseltirken Meksika Merkez Bankası rezervlerine 16,8 milyar dolar ekledi.
Tüm ülkelerin dataları normalize edilerek Mart ayı 100 olarak alındığında da Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın rezervlerindeki azalmanın emsal ülke merkez bankalarının rezervlerine nazaran ayrıştığı görülüyor.
Orantısal olarak bakıldığında ise tıpkı devirde Meksika Merkez Bankası’nın rezervleri yüzde 9,6 yükselirken, Endonezya Merkez Bankası’nın rezervleri yüzde 16,4 yükseliş kaydetmiş durumda. Çek Cumhuriyeti Merkez Bankası’nın rezervleri ise yüzde 10,8 artarken, Kolombiya Merkez Bankası’nın rezervleri yüzde 4,3 artış gösterdi.
TCMB’nin rezervleri ise bu periyotta yüzde 58,6 gerilerken Güney Afrika Merkez Bankası’nın rezervleri neredeyse yatay bir seyir izledi. TCMB’nin en aktüel açıkladığı 9 Nisan haftası verisinde ise swaplar dahil net rezervler 9,9 milyar dolar düzeyinde bulunurken, swaplar hariç rezerv eksi 49,1 milyar dolar düzeyinde.
Gelişen ülke para üniteleri ortasında salgın periyodunda en fazla kıymet kaybeden para ünitesi yüzde 32,9 düşüş ile Arjantin pesosu olurken, ikinci sırada yüzde 23,4 ile Türk Lirası geliyor.
Kolombiya pesosu birebir devirde yüzde 5,3 paha kaybederken, Meksika pesosu yüzde 3,2 ve Endinezya Rupisi yüzde 2,1 paha kaybetti. Çek korunası salgın devrinde yüzde 5,8 pahalanırken, Güney Afrika Randı yüzde 7,5 kıymetlendi.
“Rezervler kurdaki dalgalanmayı önlemek için kullanıldı”
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, kamuoyunda tartışma konusu olan döviz rezervleriyle ilgili olarak “Rezervler kurdaki dalgalanmayı önlemek için kullanıldı” demişti.
Şubat ayında AK Parti küme toplantısında konuşan Erdoğan, “Bir müddettir maruz kaldığımız ekonomik tuzaklarla gayret ederken salgın mazeretiyle yeni bir finansal dalgalanma oluşturmak isteyenlere elimizdeki tüm araçları kullanarak fırsat vermedik. Kılıçdaroğlu’nun daima sorup durduğu dövizlerin kıymetli bir kısmı işte bu uğraşta kullanılmıştır. Bu sayede kuru ve faizi çok yükseklere taşıyarak toplumsal kaos peşinde olanların oyunlarını da bozduk. Birebir vakitte salgının yol açtığı kahırları azaltmak için de emekliden ihracatçıya, esnaftan emekçiye, çiftçiden sanayiciye kadar herkese yönelik çok önemli dayanak paketlerini hayata geçirdik.” demişti.
Kavcıoğlu’ndan döviz satışı açıklaması
TCMB Lideri Şahap Kavcıoğlu ise rezervler ile ilgili, Şubat 2017’de Hazine Müsteşarlığı ile protokol imzalandığını belirterek, “Hazine Müsteşarlığının TCMB nezdindeki hesapları kullanılarak yapılacak döviz alım-satım süreçlerinin para ve kur siyasetleri çerçevesiyle uyumlu gerçekleştirilmesi için gerekli uyumun sağlanmasına ait temellerin belirlenmesi hedefiyle 21 Şubat 2017’de Başbakanlık Hazine Müsteşarlığı ve TCMB ortasında bir protokol tesis edilmiştir.” demişti.
Kelam konusu protokol kapsamında 2017 yılından itibaren gereksinim görülen durumlarda, kamu bankaları aracılığıyla döviz süreçleri yapılmaya başlandığını belirten Kavcıoğlu, “Bu sayede sistemde sıhhatsiz fiyat oluşumlarının engellenmesi ile döviz piyasalarındaki arz-talep istikrarı ve likiditenin tesis edilmesine katkıda bulunulmuştur.” dedi.
- “Rezervler kurdaki dalgalanmayı önlemek için kullanıldı”
- Erdoğan’dan rezerv yorumu: Kaybolan bir şey yok
- TCMB Lideri’nden rezerv açıklaması: Ortada kaybolon bir varlık yok
- Elvan da rezerv tartışmasına katıldı: TCMB’nin bilgileri açıklamasında yarar var
Ortada kaybolmuş bir varlıktan bahsetmenin mümkün olmadığını belirten Kavcıoğlu, “Bu süreçler sonucu piyasadan çekilen Türk lirası likidite, TCMB tarafından açık piyasa süreçleri ve swap süreçleri yoluyla piyasaya fonlama olarak sağlanmıştır. Hasebiyle Merkez Bankasından çıkan ve dolaylı olarak bankacılık sisteminde yabancı para mevduata dönüşen dövizin büyük bir kısmı tekrar swap süreçleri yoluyla Merkez Bankası bilançosuna geri dönmüştür.” diye eklemişti.
Hazine ve Maliye Bakanı Lütfi Elvan ise pazartesi günü yaptığı açıklamada, TCMB’nin ilgili bilgileri açıklamasında yarar olduğunu işaret ederek, “Siz bu sistemi tartışabilirsiniz lakin kimseyi yolsuzlukla suçlayamazsınız. Kimsenin burada yolsuzluk yapması kelam konusu değildir.” diye belirtmişti.
Periyodun TCMB lideri Murat Uysal’ın ‘döviz satışı’ sorusuna yanıtı
31 Ekim 2019 tarihli dördüncü Enflasyon Raporu Bilgilendirme toplantısında TCMB Eski Lideri Murat Uysal’a “Bu yılın birinci 9 ayında net rezervlerde 30 milyar dolara yakın olması gereken bir artışın olmadığını görüyoruz. Bu paranın kamu bankaları aracılığıyla döviz piyasasına müdahale etmek için kullanıldığı tez ediliyor. Bu türlü bir şey kelam konusu mu?” sorusu sorulmuştu.
Uysal ise soruya yanıt olarak, “Kamu bankalarının son devirlerde piyasada etkin olduğu gözüküyor. Bunları da kamu bankalarının kendi konum idaresi çerçevesinde yaptığı çift istikametli süreçler olarak kıymetlendirebiliriz döviz piyasasında” demişti.
