ANKARA – DÜZGÜN Parti’de İktisat Siyasetleri Başkanlığı misyonuna Prof. Dr. Bilge Yılmaz getirildi. Amerika’da yıllarca Wharton School ve Stanford Üniversitesi’nde iktisat alanında çalışmalar üreten Yılmaz, Türkiye’de işlerin güzel gitmediğini gözlemlemesinin akabinde muhalefet cephesinde misyon üstlendiğini söyledi.
Türkiye’de yaşanan ekonomik krizin derinleştiğini, iktidarın son ekonomik adımlarla dar bir küme için milyonların kaynağını kullandığını belirten Yılmaz’a nazaran mevcut siyasetlerle uzun vadede Türkiye iktisadının düzelmesi, döviz kurunun ve enflasyonun düşmesi mümkün gözükmüyor.
Hazine ve Maliye Bakanı Nureddin Nebati’nin açıklamalarını, “Dedikleri yanlışsız değil. Doğrular Bakan Bey’e iletilirse utanacaktır” kelamlarıyla pahalandıran Prof. Dr. Yılmaz, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın yıllardır lisana getirdiği “Faiz sebep enflasyon sonuç” tezine ait ise, “Dünyanın en uygun okullarında doktora ve hocalık yaptım ancak bu türlü bir tartışma hiçbir yerde görmedim” dedi.
Yılmaz sorularımıza şu cevapları verdi:
Yıllarca iktisat alanında akademik çalışmalar ürettiniz. Amerikan Merkez Bankası’na ve birçok finans kuruluşuna danışmanlık hizmeti sundunuz. Artık ise sizi bir siyasi partinin iktisat siyasetlerinin başında görüyoruz. Bu vazifesi kabul etme süreci nasıl gelişti? Siyasi bir gelecek düşünmüş müydünüz?
Siyasi bir gelecek düşünmedim. Motivasyonum da siyasi değil. 2021’nin Nisan ayında Türkiye’nin durumunun yeterli gitmediğini fark ettim ve Türkiye’deki muhalif partilerin başkanlarına ve takımlarına ulaşıp onlara yardım teklifinde bulundum. Bu iş ile alakam bu türlü başladı. Yardım teklifim başta politik değildi. Rastgele bir makam talebim olmadı. Türkiye’ye yararlı olmak gayesiyle Türkiye’nin yetiştirdiği en düzgün ekonomistlerden bir takım kurdum. ‘İktidara geldiğinizde teknik hususlarda, teknokrat küme olarak size yardım ederiz’ diye başladım. Birebir periyotta Meral Hanım da (Akşener) bana ulaşmaya çalışıyormuş. Bir biçimde buluştuk. Öbür muhalefet partileriyle de görüştüm. Seçimden evvel de yardım etmeye ve Meral Hanım’ın bunun için en uygun insan olduğuna karar verdim. Ekim ayında danışman olduğum resmi olarak açıklandı, geçen hafta da ‘Ekonomi Siyasetleri Başkanlığı’ misyonunu kabul ettim.
‘ÇOK DAHA BERBATA GİDEBİLECEĞİNİ GÖRDÜĞÜM İÇİN MÜDAHİL OLDUM’
Türkiye’nin güzel gitmemesi sonrası vazife üstlendiğinizi söz ettiniz. Ekonomik tablonun korku uyandırmasının akabinde mı harekete geçtiniz?
Evet fakat dünyanın her bir köşesindeki ekonomik sorunları çözmeye çalışmıyorum. Benim de Türk olmam, Türkiye’de büyümüş olmam nedeniyle ilgim var haliyle. Türkiye’de durumun güzele gitmediğini ve hakikat atılımlar yapılmazsa çok daha berbata gidebileceğini gördüğüm için müdahil oldum.
YENİ EKONOMİK MODEL: LİSANS İKTİSAT EĞİTİMİ ALMIŞ ÇOCUĞUN BİLE ‘DELİ SAÇMASI’ DİYECEĞİ BİR ŞEY
Sizin makus olarak nitelediğiniz süreçte Türkiye’de iktisat alanında bir dizi adımlar atıldı. Yeni ekonomik model de bunlardan biri. Hazine ve Maliye Bakanlığı, yeni iktisat siyasetini “Türkiye İktisat Modeli” ismiyle duyurdu. Sizce Türkiye iktisadı bu modelle düzelir mi?
Ben cumhurbaşkanına sunulan çalışmaları okudum. Bu çalışmaları ciddiye alıp bir şey söylemek bile yanlışsız değil. Bunlar yanlış ekonomik siyasetler sonucu oluşan duruma güya bir hedef varmış üzere gösterilerek panik içinde hazırlanmış komik yansılar. Bana Cumhurbaşkanlığına sunulan bir makaleyi gösterip, yorumumu sordular. ‘Ya çok bilgisiz gözü pek biri yazıyor bunları, ya da çok arka niyetli biri insanları kandırmaya çalışıyor’ diye düşündüm. Lisans iktisat eğitimini almış, 21 yaşındaki çocuğun bile mecnun saçması diyeceği bir şey. Hayatta önemli olmayan şeyleri önemli bir halde eleştiremezsiniz. Bu da o denli.
‘PROBLEM TEMELİNDE ÇOK BASİT’
İktidarın son adımlarından biri de kur muhafazalı TL vadeli mevduat oldu. Bu adım örtük faiz artırımı olarak da yorumlandı. Siz bu adımı nasıl değerlendiriyorsunuz? Faiz arttırılsa bir şeyler daha rayında gidecek mi?
Merkez Bankası’nın kısa periyotlu siyaset faizi var. Bunu yüzde 19’dan yüzde 14’e düşürdüler. Bu türlü olduğu vakit mevduat faizleri de düşüyor. Vatandaş bakıyor, ‘Paramı bir yıl bağlasam yüzde 14 kazanacağım’ diyor. Lakin enflasyon beklentisi ve kurun artma eğilimi daha fazla. O vakit beşerler ‘Paramı bankada tutup niçin kaybedeyim’ diyor ve dolar alıyor. Beşerler dolara hakikat yönelince sorun artıyor. Sorun temelinde çok kolay. Merkez Bankası ve cumhurbaşkanı düzeyine kadar öteki yetkililer ‘Biz yeni bir modele geçtik, faiz arttırmayı düşünmüyoruz’ diyorlardı. Bunu duydukça beşerler, devlete olan inançla, ‘Bunlar faiz arttırmayacaklarsa dolara talep olacak, biz de dolar alalım’ diyorlar. Ondan sonra devlet inanılmaz derecede ani ve çok yüksek bir faiz artırımına gitti. En son açıklanan model faizi arttırıyor ancak ne kadar arttırdığını da söylemiyor. ‘Piyasa belirleyecek’ diyor. ‘Eğer dolar yüzde elli artarsa yüzde elli faiz vereceğim’ diyor. Banka yüzde 14’ünü verecek geri kalanını devlet hazineden karşılayacak. Bu çok ani bir faiz artırımı. Yönetenlerin misyonu yasal olmayan yollardan bilgi almayan dürüst vatandaşını kandırmak değil. ‘Faiz artmayacak’ diyerek bir gecede faizi artırırsanız bir gecede insanların canını acıtmış, yanlış yönlendirmiş olursunuz. Devletin vazifesi öngörülebilir ve muteber siyasetler yapmaktır ki beşerler rahatça yatırım yapabilsinler. Burada çok büyük bir güvensizlik ortamı yaratılıyor.
‘HAZİNENİN ÇOK BÜYÜK AÇIK VERME MÜMKÜNLÜĞÜ VAR’
Faiz arttırıldı. Kolay bir faiz artırımıyla dolar da, kur da, enflasyon da denetim edilebilir. Ama bu yapılabilecek en makus faiz artırımıydı ve başarılı olma ihtimali de çok yüksek değil. Artık ne olacak? Faiz farkını devlet ödeyeceği için hazinenin çok büyük açık verme mümkünlüğü var. Hazinenin borcu büyüyecek. Bu borç büyürken büyük ihtimalle hazinenin borçlanma faizini artıracak. Zati bir ölçüde bu oldu. Hazinenin uzun vadeli beş yıllık ve on yıllık borçlanma faizleri yüzde 17 civarından yüzde 25’e kadar çıktı. Bu ortada enflasyon beklentisi de yükselecek. Ancak burada beni en çok rahatsız eden, yoksuldan alıp zengine servet aktarmak. Bu faiz olağan piyasa kurallarında oluşan bir faiz değil. Devletin ileride toplayacağı vergilerden mevduat sahiplerine ödediği bir faiz. Hasebiyle çok küçük bir kümeye aktarılan serveti bütün gelecek kuşaklar ödeyecek. Türkiye’deki mevduatlara bakınca 1 milyon doların üzerinde yaklaşık 300 bin hesap var. Birkaç yüz bin şahsa bütün vatandaşın hakkını vermeyi taahhüt ediyorsunuz. Bu inanılmaz bir servet transferi ve haliyle çok yanlış. Bunun sonunda ne olacak? Biz enflasyonu ve kuru denetim edebilecek miyiz? Bunu vakit gösterecek ancak büyük ihtimalle kısa vadede olsa da uzun vadede başarılı olması çok çok güç.
‘BÖYLE BİR TARTIŞMA HİÇBİR YERDE GÖRMEDİM’
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan “Faiz sebep enflasyon sonuç” diyor. Siz yıllarca öğrencilerinize dersler verdiniz. Bu tezi dersinizde savunan bir öğrenciniz olsaydı ona ne derdiniz?
Az evvel yönelttiğin bir soruya ‘ciddiye alıp tartışmak hakikat olmaz’ dedim. Bu da onlardan biri. Finans ve iktisat teorisinde değişik birçok tezler, hipotezler olur. Bunlar araştırılır. Bu hipotezi araştırmaya gerek yok. Zira bunun rastgele bir teorik temeli de yok, kimse de bu türlü bir mümkünlüğü ciddiye alıp çalışmamış. Dünyanın en düzgün okullarında doktora ve hocalık yaptım lakin bu türlü bir tartışma hiçbir yerde görmedim.
‘UZUN VADEDE DOLARI DÜŞÜK TUTAMAZSINIZ’
Türkiye iktisadı son devirde kur özelinde ani sıçramalar ve ani düşüşleri çok kısa mühlet içerisinde yaşadı. Kurun gelecekteki seyrine dair sizin analiziniz nedir? Bu dalgalanmalar sürecek mi? Yeni yılda Türkiye iktisadını size nazaran ne bekliyor?
Kurdaki olayda iki değişik istikrar var. Yeterli istikrar, beşerler kurun denetim edileceğine inanırlarsa Türk Lirası’na geçerler. Bu o vakit kendi kendini yaratan bir istikrar olur. Makus istikrarsa, dolar denetim altına alınamayacak, uzun vadede dolar patlayacak biz dolara geçelim istikrarı. Kısa vadede, diyelim vatandaşlar üç aylık bu yeni enstrümana paralarını koysalar bile üç ay sonra kur patlayacak diye tekrar Türk Lirası’nı alıp dolara yatırırlarsa dolar o vakit da patlar. Bu dengelerin hangisinin olacağını teorik olarak tartışabiliriz. Türkiye’de enflasyon beklentisinin yüksek olması, hazinenin açık verecek olması, kurun artışıyla enflasyonun yükselmesini düşününce genel bir enflasyon baskısı ve beklentisi yaratıyor. O denli olduğu vakit uzun vadede doları düşük tutamazsınız. Türkiye’de enflasyon varken dolar çok uzun müddet düşük kalmaz. Teorik manada düşünüldüğü vakit makûs istikrarın olma mümkünlüğü yüksek. Bu uzun mühletle yılları değil, haftaları ve ayları kastediyoruz. Bunun bir de ampirik tahlilini yapmak lazım. Dataya bakmak gerekiyor. Bu tıp deneyler birçok ülkede birçok defa yapılmadığı için elimizde çok hadise tahlili ve bilgi yok. Bu yüzden misal yatırım araçlarının kullanıldığı şirket finansman olaylarını incelemek gerekir. Ve var olan hadiseler incelendiğinde bu deneyin çok yüksek bir olasılıkla başarısızlıkla sonuçlanacağını söylemek yanlış olmaz.
‘PARLAMENTER SİSTEME DÖNÜNCE BİR ŞEYLER DÜZELECEK LAKİN HER ŞEY DÜZELMEYECEK’
Türkiye iktisadının temel sorunu nedir? Birçok ekonomist Cumhurbaşkanlığı hükümet sistemine işaret ediyor? Sorunu saptamada bu niteleme kâfi mi?
Şu anki idare sistemi iktisat açısından çok makus. Alışılmış ki parlamenter sisteme dönünce bir şeyler düzelecek lakin her şeyin otomatik olarak düzelmesini beklemek yanılgı olur. Türkiye’nin sorunlarını yanlışsız tanımlamak lazım. Parlamenter sisteme geçildiği vakit bu sıkıntıların bir kısmının tahlili çok kolay olacaktır. Birçoğu ise çok çalışma, tahlil ve kişisel yaklaşım gerektirecek.
‘MERKEZ BANKASI BİLİMSEL OLARAK OLAYLARA YAKLAŞMIYOR’
Türkiye’nin sorunlarını nasıl açıklıyorsunuz?
Sorunları dört, beş başlıkta toplamak mümkün. Biri para siyasetleri: Merkez Bankası ve BDDK diye düşünebiliriz. Merkez Bankası bağımsız değil. Bu rejimle alakalı. Merkez Bankası bağımsız olmadığı için olaylara bilimsel olarak yaklaşmıyor. Buyruk komutayla hareket ediyor ve bunun sonucunda da asli misyonu olan enflasyon hedeflemesi unutuluyor. Merkez Bankası bunun yerine yetki alanının dışına çıkıp, sahip olduğu politik araçlarla etkileyemeyeceği olgulara müdahale etmeye çalışıyor. Yani elhasıl başarısız olmayı garantiliyor. Sonuç olarak Merkez Bankası’na inanç kırılıyor. Yeni bir iktidar geldiği vakit Merkez Bankası’nın bağımsızlığı kaliteli muteber bir ekiple tekrar sağlanırsa, kısa müddette enflasyonu düşürerek asli vazifesine dönebilir.
‘ŞEFFAFLIK VE DİSİPLİNİN GERİ GELMESİ LAZIM’
Mali siyaset da nispeten çabuk çözülebilecek bir şey. Burada şeffaflık ve disiplinin geri gelmesi lazım. Ancak belirsizlikler yüzünden bunların tahlili Merkez Bankası’ndaki sorunların tahlilinden daha güç. Bunun nedeni, Türkiye’deki kamu borçlarının büyük kısmının tam olarak ne kadar olduğunu kimsenin bilmemesi. Kamu özel iştirakiyle devletin çok büyük yükümlülükleri var. Devlet bu yükümlülüklerin ayrıntılarını halkla paylaşmıyor. Bunların uygunca anlaşılıp düzenlenmesi lazım. Burada tüzel olaylar da var. Bu mevzular bir yıl içerisinde halledilebilir lakin borçların ödenmesi on yıllarca sürecek.
‘TÜRKİYE’NİN KAMU BORÇ STRATEJİSİ VARSA ZİYAN VERMEK ÜZERE KONULMUŞ’
Kısa vadede daha büyük tesir edecek şey kamu borç stratejisi. Türkiye Cumhuriyeti’nin kamu borç stratejisi ya yok ya da varsa güya Türkiye’ye ziyan vermek üzere konulmuş üzere. Örneğin birkaç evvelki bakan sırasında Türkiye iç borçlarını dolara ve altına endeksli yapmaya başladı. Ondan sonra dolar ve altın patladı gitti. Türkiye Cumhuriyeti dolar düşükken dolar üzerinden borçlandı, sonrasında yaptığı siyasetler doların kıymetini çok artırdı, inanılmaz derecede faiz ödemiş oldu. Türkiye Cumhuriyeti alıp harcamadığı paraları borç hanesine yazmış oldu. Yani strateji hakikat yapılmıyor, panik anında yanlış kararlar veriliyor ve kararların nereye gideceği uygun anlaşılmıyor. Bunların düzeltilmesi çok güç değil.
‘HAKKI KORUYAN, RANT TOPLAMAYAN HUKUK VE ADALET SİSTEMİ GEREKİYOR’
Bunların akabinde büyük bir ikinci ayak var. Türkiye’nin uzun yıllardır yapamadığı konular. Hukuk sisteminin düzeltilmesi lazım. Hakkı koruyan, sağlam, rant toplamayan hukuk ve adalet sistemi gerekiyor. İhale kanunu, rekabet kurumu ile ilgili gerçek yasal düzenlemelerin gelmesi lazım. Bundan sonraki adımlar, gerçek teşhis ve bilimsel çalışmalarla dataya dayalı sanayi ve tarım siyasetlerinin geliştirilmesi. Biz artık bunları tasarlıyoruz.
BAKAN NEBATİ’NİN AÇIKLAMALARI: DEDİKLERİ HAKİKAT DEĞİL, İLETİLİRSE UTANACAKTIR
Yeni Hazine ve Maliye Bakanı Nureddin Nebati’nin açıklamaları çok tartışıldı. Bilhassa “Gözlerimin içine bakın” ve “Sen maaş alıyorsun en fazla neyini kaybedersin”, “Amerikan Merkez Bankası kamunun değil beş aile yönetiyor” kelamları. Bakanın bu açıklamalarını siz nasıl değerlendiriyorsunuz?
Bakan Beyefendi çok şanssız açıklamalar yapıyor. Şahıs olarak tanımıyorum. Türkiye Cumhuriyeti’ni o yüksek düzeyde temsil ettiği için makama olan bir hürmetim var. Nebati’nin dedikleri gerçek değil. Doğrular Bakan Bey’e iletilirse utanacaktır. İnsan lakin üzülüyor. Bunları bu düzeyde konuşmak insanın içini acıtıyor.
‘ZOR DURUMDA OLAN VATANDAŞA YARDIM EDİLEREK KRİZDEN ÇIKILMALI’
YETERLİ Parti iktidara gelmesi durumunda iktisat siyasetleriyle nasıl bir bakış açısı geliştirecek? Toparlanmayı nasıl sağlayacak?
Birinci evvel para siyaseti ve mali siyasetlerde istikrar sağlanacak. Ondan sonra da büyümeyi sağlayacak sanayi, tarım ve eğitim siyasetleri uygulanacak. Türkiye’nin daha evvel yaşamış olduğu krizlerde çıkış sürecinde bilhassa dar gelirli vatandaşlardan büyük fedakarlıklar beklendi ve dayatıldı. Ben Türkiye’deki fiyatlı ve dar gelirli vatandaşın bu türlü bir fedakârlık gücü kalmadığını düşünüyorum. Bu hak da değil. Önemli derecede güç durumda olan vatandaşa yardım eden koruyan ve derin yoksulluğu engelleyen ekonomik siyasetlerle bu krizden çıkılması gerektiğini düşünüyorum.
Kaynak: Gazeteduvar
