ANKARA – Türkiye’nin gündeminde Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın “Faiz sebep, enflasyon netice” tezi doğrultusunda hayata geçirilen “Türkiye İktisat Modeli” var. “Yüksek faiz-düşük kur kısır döngüsü yerine ihracat odaklı büyüme” gayesi ile uygulandığı savunulan yeni siyaset kapsamında art geriye düşürülen faiz döviz kurunu, artan kur da enflasyonu patlattı. İktidar yeni siyasetin 6 ay üzere bir müddette olumlu sonuç vereceğini savunsa da muhalefet iktisadın düzelmesi için iktidar değişimi dışında seçenek olmadığı görüşünde. Pekala iktidar değişimi koşul diyen muhalefet nasıl bir iktisat siyaseti uygulayacak?
CHP’nin iktisat kurmaylarından Doç. Dr. Selin Sayek Böke ile partisinin iktidar olması durumunda uygulayacağı iktisat siyasetlerini konuştuk. CHP’nin dört ayağa dayanan bütüncül bir ekonomik program önerisi olduğunu söyleyen Böke, bunları “güçlendirilmiş parlamenter demokrasi ve hukuk devleti, üretim iktisadı, hak temelli toplumsal devlet ve sürdürülebilirlik” olarak sıraladı. Böke, “İnanın 6 ay içinde çok büyük tesirleri, çok net hissediyor olacağız. Birinci gün toplum olarak nefes alıyor, 6 ay içinde ekonomik sonuçlarını şahsen yaşıyor olacağız” dedi.
CHP Genel Sekreteri Selin Sayek Böke’nin iktidarın yeni ekonomik kararları ve partisinin hazırlıklarını sürdürdüğü iktisat siyasetine dair sorularımıza cevapları özetle şöyle oldu:
İktidar 19 yılın akabinde yeni bir iktisat uygulamasına geçtiğini açıkladı. Son birkaç ay içinde faiz düşürüldü, döviz fırladı, en son enflasyon patladı… Nedir bu yeni iktisat modeli?
İsmine en son Türkiye İktisat Modeli dediler fakat bu bir model değil. İstikrar denetlemesi olmayan “Türk Tipi Başkanlık” üzere bir şey. Bu iktidarın özü halktan alıp bir avuç imtiyazlıya vermek. İkincisi denetlemenin, şeffaflığın olmadığı bir idare anlayışını sürdürmek. 20 Aralık’ta da halkı çarptı bir avuç imtiyazlıya verdi. Bunun araştırılması, soruşturulması için gösterilen efora da “dur” diyor.
‘SİYASİ TERCİH, İKTİDAR BİLEREK, GÖREREK YAPTI’
Pekala planlı bir süreç mi? Biz son 2 ayda ne yaşadık?
Birikerek gelen bir süreç. 2018 yılında Erdoğan “Biz bundan sonra yeni bir şey yapacağız. Faiz sebep enflasyon sonuçtur, bu da bu türlü biline” demişti. Sonra bunu 11. Kalkınma Planına bir gerçeklikmiş üzere yazdılar. Eylül 2021’de de enflasyona bakması gereken Merkez Bankası çekirdek enflasyona bakacak denildi. Sonra çekirdek enflasyon yükselmeye başlayınca dönüp “biz cari istikrara bakacağız” denildi. Bu gelişmeler vatandaş, endüstrici, esnaf için “İşler artık bildiğiniz üzere gitmeyecek. Risk çok artacak itimat ortadan kalkacak. Kendinizi koruyun” bildirisiydi. İnanç kaybının sonucunda ekonomik aktörlerin doğal olarak refleksleri Türk Lirası’ndan kaçmak oldu. İktidarın bunu bilerek, görerek yaptığını tespit edebiliyoruz. Bunun siyasi bir tercih olduğu çok açık.
Doların 19 lirayı zorladığı, sonra 13 altına düştüğü 20 Aralık’ta ne oldu?
17 Aralık’ta borsada bir hareketlilik oldu, iki kere devre kapatıldı. Orada birilerinin, halkın bilmediği bir bilgiye sahip olduğuna işaret eden gelişmeler var. Hakikaten bakan da “Bazı aktörlerle paylaştık küçüklerin çarpılmasına müsaade verdik” diyor. Yani bir avuç imtiyazlının edindiği bilgiyi 20 Aralık’ta uygulamaya geçiriyorlar.
Dövize endeksli TL mevduat aracının devreye alınacağı bilgisi mi?
Motamot o denli. Dövize endeksli TL mevduatı haber veriliyor. Bir anda kendilerinin ve bir avuç imtiyazlının gözleri ışıldıyor. Yani şunu yapmış oluyor: Kuru isteyerek bilerek 18 liraya çıkartıyor ve daha da çıkacağına dair daima olarak bildiri ve sinyal veriliyor. Halkı kendini korumak, günü kurtarmak ismine asgari fiyatını bile dolara çevirecek hale getiriyor. Öteki taraftan dönüp bir avuç imtiyazlıya “endişeniz olmasın pazartesi bir şey yapıp kuru düşüreceğim” diyor. “18’den sat, 13’ten geri al” demiş oluyor.
“20 Aralık araştırılsın” önergeniz reddedildi. Sizin elinizde o güne dair bilgi var mı?
Bize düşen Meclis’te bunun soruşturulmasını sağlamak, ortaya koyması gerekense iktidar. Tüm bilgiler devleti yönetenlerde var. Biz devleti yönetmek üzere iktidara geldiğimizde bu bilgilerin hepsine sahip olacağız ve paylaşarak hesabını soracağız.
‘KENDİ YARATTIĞI İÇİN ‘KÖPÜK’ DİYOR’
Neden ve sonuçları tartışılır fakat dolar geriletildi. İktidar artık bunu büyük bir muvaffakiyet hikayesi olarak anlatıyor.
Bu iktidar rejimi değiştirirken 2018 Haziran’ında kur 4.53’tü. Eylül ayında 8.31’den kasımda 13’e aralıkta da 18’e fırlattı. Bilerek isteyerek yaptı. Kendi yarattığı için ona “köpük” diyebildi. Geldiğimiz nokta bir düşüş değil. 4.53’ten 13.70’e gelmişiz.
İktidar cephesinde “Doların façasını aldık artık enflasyonla gayrete odaklandık” değerlendirmeleri yapılıyor. Son 19 yılın en yüksek enflasyonu ne manaya geliyor?
Enflasyonun makyajlı halinin bile yüzde 36’ya ulaşmasının temel sebebi iktidarın uyguladığı siyasetler. Üretici Fiyat Endeksindeki artış TÜİK datalarına nazaran dahi yüzde 80. Üreticinin maliyetinin yüzde 80 artması halk açısından tüketiciye enflasyon, işsizlik olarak yansıyacak. Artık kurumlar yok, şahıslar var. Kurallar yok, keyfilik var. Bu nedenle iktidar devam ettiği sürece, enflasyon da devam eder. Keyfilik, kişisellik öngörülemezliğin, öngörülemezlik de fiyat davranışlarının bozukluğunun kalıcı olmasına sebep olur. İktidar değişene kadar içinde olduğumuz ekonomik buhran derinleşmeye devam edecek.
HER VİLAYETTE EKONOMİK TOPLUMSAL KURUL TOPLANTISI
Tahlil için iktidar değişimi dışında yol yok diyorsunuz. Fakat yapılan araştırmalar iktidardan uzaklaşan seçmenin muhalefete çok inanç duymadığını gösteriyor. Bilhassa iktisat açısından bu güvensizlik. Nasıl bir iktisat programınız var. “İktidara yürüyoruz” derken nasıl bir hazırlık içindesiniz?
Partinin çok somut bir hazırlığı var. Yaklaşık 1 yıldır Türkiye’nin bütün vilayetlerine iktisat masası, esnaf masası, kalabalık milletvekili kümeleriyle gidiyoruz. Her gittiğimiz vilayette sendikacı, endüstrici, esnaf, vatandaşla görüşüyor bir nevi çok önemsediğimiz “Ekonomik Toplumsal Konseyi” ülkenin her vilayetinde toplamış oluyoruz. Sorunu yaşayan toplum kısmıyla buluşan, yalnızca sorunu dinlemeyen, tahlili de birlikte üreten bir yaklaşımla biriktirdi modelini parti. İktisat masası, esnaf masası, iktisat kurmaylarıyla genel liderin yaptığı toplantılar var. Çalışmalardan süzülenler bu takımın uzman gözünden de geçtikten sonra parti siyasetine dönüşmüş oluyor. Türkiye’nin yeni ekonomik hikayesinin temeli aslında kurallı işleyen, kurumlara dayalı ve liyakatlı takımların yönettiği bir devlet anlayışını getirecek. 3 K diye vurguladığımız bu. Ne yapacağız sorusunu yanıtlarken Ekonomik Toplumsal Konsey’i çok önemsiyoruz. Bugünden o denli iş yapıyoruz. Günü geldiğinde iktidarda o günün şartlarında yapılan her şey de bu türlü belirlenecek.
CHP’NİN İKTİSAT SİYASETİNİN 4 AYAĞI
Pekala iktisat siyasetinizin genel çerçevesi nedir?
Dört ayağa dayanan bir bütüncül ekonomik program teklifimiz var. Birincisi iktidarın değişmesi gerekiyor ki, model değişsin. İktidar kamunun kaynaklarını ranta ve yandaşlara aktarıyor, ortaya çıkan kamu kaynağının hesabı sorulamasın diye hukuk devleti ve demokrasiyi yıkıyor. İktidarı bu iki temel ayakta tutuyor. Bunu değiştirip hesap sorulabilir ve verilebilir bir nizam kurmamız gerekiyor. Olmazsa olmaz birinci ayak güçlü bir parlamenter demokrasi ve hukuk devleti. Güçlü parlamenter demokrasi özgürlüklerin katılımcılığın garantisi, bunlarla birlikte iktisat ve ekmeğin de garantisi.
İkincisi kamunun kaynaklarının ranttan yana kullanan tercihin değiştirilmesi gerek. Bunu üretken alanlara, üretici güçlere harcamak gerekiyor. Bir üretim iktisadı kurmak gerekiyor.
Üçüncüsü iktidar vatandaşıyla ilgiyi halk olmaktan gelen bir hak temeliyle değil yandaşlık üzerinden kuruyor. Bizim bunu değiştirip toplumsal devleti, hak temelli bir tertibi var etmemiz gerekiyor. Bu ülkenin vatandaşı olmaktan gelen hakla devleti yanı başımızda hissedeceğimiz bir tertip.
İktidarın ayrıştırıcı, kutuplaştıran, toplumun yarınını yok eden yıkıcı, bugüne odaklanan siyasetleri sürdürülebilirlik anlayışını yok ediyor. İktidarını kurtarma kederi var. Dördüncü ayakta bir sürdürülebilirlik perspektifine muhtaçlık var.
‘DEMOKRASİ, HARCAMA YETKİSİ ALAN YÜRÜTMENİN MUHALEFET TARAFINDAN DENETLENDİĞİ DÜZENDİR’
Siyasetinizin 4 ayağını güçlendirilmiş parlamenter demokrasi ve hukuk devleti, üretim iktisadı, hak temelli toplumsal devlet ve sürdürülebilirlik olarak sıraladınız. Bunların içini nasıl dolduracaksınız?
Bunların dördünün de altını somut siyasetlerle doldurmak mümkün. Mesela güçlendirilmiş parlamenter demokrasi ve ekonomiyi düşünelim. Bugün ağır bir besin enflasyonu yaşıyoruz. Bu, tarım öldürüldüğü, çiftçi yasal olan dayanak hakkını alamadığı için var. Güçlü parlamenter demokrasi ve hukuk devleti çiftçinin kanunda yazan hakkının çiftçi tarafından alınmasının garanti altına alındığı bir nizamdır. Verilmesi değil, zira çiftçinin ulusal gelirin en az yüzde 1’ini takviye olarak alması türel teminat altındadır. Hukuk devleti kurduğunuzda, güçlü bir parlamenter demokrasi ile bu para alınamadığı durumda çiftçinin hakkını arayabilmesi, hesap sorabilmesi sistemlerini kurduğunuzda çiftçi dayanağı alır hale gelecek. Sonuç olarak çiftçi bugün iktidardan 222 milyar liralık dayanağı alamadı. Şayet o takviyesi alsaydı çiftçinin 176 milyar liralık banka borcu olmazdı. Yeniden güçlendirilmiş parlamenter demokraside kesin hesap kurulu kuracak ve başkanlığına muhalefeti getireceğiz, diyoruz. Demokrasi, harcama yetkisi alan yürütmenin muhalefet tarafından denetlendiği tertiptir.
‘STRATEJİ PLANLAMA TEŞKİLATI KURACAĞIZ’
Üretim iktisadına de tarımdan örnek vereyim. İktidara geldiğimizde birinci yapacağımız işin Strateji Planlama Teşkilatı (SPT) kurmak olacağını söylüyoruz. SPT “bazı kesimler stratejiktir” diyecek. Pandemi dünyaya sıhhat, besin ve lojistik-telekomünikasyonun stratejik olduğunu hatırlattı. Stratejik ehemmiyetteki besin açısından tarımda yerli üretimi desteklediğinizde, çiftçinin hakkını verdiğinizde çiftçi üretir hale gelecektir. Hukuk devletinin kurulması, güçlü demokrasi ile TL hak ettiği kıymete kavuştuğunda çiftçinin maliyetleri de azalacak. Bunun sanayi, teknolojisi tarafları olacak.
‘YEŞİL DÖNÜŞÜM MODELİ ÇALIŞIYORUZ’
Tüm dünya yeşil iktisat tartışıyor. Geçen yaz yangınlarla, sellerle boğuştuk. Bunların her biri iktidarın rantçı anlayışı ile dünyanın iklim krizine yaptığı katkılarla da ortaya çıkan yıkımın sonuçlarıydı. Bizim rantçı anlayış yerine yeşil üretimi destekleyen bir dizi iş yapmamız gerek. Bu taraftaki yatırımlar için teşvik sistemi kuracağız. Bunların ayrıntıları çalışılmış vaziyette. Yeşil dönüşüm modeli çalışıyoruz. Dijital dönüşüm modeli çalışıyoruz. Geleceğin iktisadının dayanacağı tarım bölümünü, geleceğin iktisadının dayanacağı yeşil endüstriyi, dijital üretim, bacasız endüstriyi desteklemesi gerekiyor devletin. Bunları yaptığınızda üretimin önü açılacak esasen.
‘KİMSENİN ASGARİ FİYAT ALTI GELİRE MAHKUM OLMADIĞI NİZAM KURACAĞIZ’
Toplumsal adalette Aile Takviyeleri Sigortası Programı (ADSP) var. Türkiye’de kimsenin asgari fiyatın altında gelire mahkum olmadığı bir nizam kuracağız. Her biri için Türkiye’de kaynak var.
Sürdürebilirliğin teminatı kutuplaştırmayan, hellalleşen, birbiriyle barışan bir toplumsal yapı inşası. Devlet geleneğini geleceğe taşıyan bir bakış. Bugün iktidar devletin kurumlarını yok etmiş vaziyette. Liyakat temelli devlet anlayışını kurmak, sürdürülebilirliğin temeli esasen.
‘O KÖPÜK FAİZİN ENFLASYONUN DEĞİL İKTİDARIN KÖPÜĞÜ’
İdealize bir tablo lakin bunların büyük kısmı vakit alacak projeler. Süratli değişecek hususlar, birinci etapta atılacak adımlar ne olacak?
Adımların hepsi eş vakitli atılacak ancak bazısının tesiri daha süratli görülecek birtakımı vakte yayılacak. Neden süratli olacağını söyleyeyim. Eylülde 8.31 olan kur bu çılgın iktidarın heterodoks siyaset diye pazarlamaya koyduğu şey ile 13’e geldi. Biz Fiyat İstikrar Komitesi’ni, Varlık Fonu’nu kaldıracağız. MB, Hazine devletin temel kurumu haline gelecek. Bunu dediğiniz, kurumlarda liyakat temelli nizamı kurduğunuzda finansal maliyet ortadan kalkıyor. Risk primi son süreçte 370’lerden 600 üstüne fırladı. İktidara geldiğimizde liyakat temelli işleyen MB’nin Hazine’nin işini yaptığı, şeffaflığın olduğu bir sistem ortaya koyduğumuzda o risk primi düşecek. Faizler düşecek. Siyaset faizinin düştüğü ortamda 10 yıllık tahvil faizleri yüzde 25’i aşmış. Nedeni risk priminin artması. MB yerine Fiyat İstikrar Komitesi kurar Hazine’nin yerine Varlık Fonu oluşturarak hesap vermeyi ortadan kaldırırsanız bunlar olur. Hepsini değiştirdiğinizde, temelinde, “iktidar köpüğü” ortadan kalkmış olacak. O inançla Türkiye çok süratli nefes alacak. 2023 bütçesini yapıyor olacağız. O bütçede çiftçi takviyesini alacak. KOİ ödemeleri TL’ye dönmüş olacak. TL’ye dönüşten gelen kamu parası halk için harcanır hale gelecek. Endüstrici, genç teşebbüsçü desteklenecek. Sıkıntı durumdaki esnaf desteklenecek. Toplumsal devlet çalışacak. Üretim iktisadı kurulacak. İnanın 6 ay içinde çok büyük tesirleri, çok net hissediyor olacağız. Birinci gün toplum olarak nefes alıyor, 6 ay içinde ekonomik sonuçlarını şahsen yaşıyor olacağız.
‘KAMULAŞTIRMA İLE İLGİLİ BİZİM ÜZERE DÜŞÜNMEYEN TEK MERCİ YABANCILARLA ORTAK OLAN İKTİDAR’
8,5 milyonluk işsizlik birden çözülemez ama…
Şu an kullanılmayan bir kapasite var Türkiye’de. Beşerler durdular, bekliyorlar. Kuracağımız itimat ortamında, o risk primi azaldığında, bu his değişimi değil yalnızca yine o fabrikalar çalışmaya başlayacak. 8 milyon birden işe girmeyecek lakin işsizlik azalacak. Üstelik istihdam yaratacak yatırımlar yapacağız. 2022 bütçesinde 9.27’lik kur beklentisi ile 42,5 milyar lirayı hazine garanti ödemesi olarak ayırdılar. Bugünün kuru ile o 60 milyar lira. Kamulaştırmalar yapıldıktan sonra o 60 milyar lira bir avuç rantçıya ödeme olarak gitmeyecek. Türkiye’nin 4 bir köşesine fabrika kurabiliriz. Bunların hazırlığını yapıyoruz.
Kamulaştırma ancak tartışma konusu. Buna karşı çıkan muhalefet partileri de var.
Kamulaştırma ile ilgili bizim üzere düşünmeyen tek merci yabancılarla ortak olan iktidar. Rantçılar bizim üzere düşünmüyor. Halkın kamulaştırmaya dair talebi de ekonomistlerin kamulaştırmanın gereksinim olduğuna dair görüşü de net. Tahkimde de bizdeki üzere hukuken denetlendiğinde, yolsuzluklar, kamuya ziyanlar ortaya konduğunda halktan yana çıkmış karar örnekleri elimizde.
Kaynak: Gazeteduvar
