Dünyayı bekleyen en büyük sorun iklim krizi. Kimi ülkeler iklim kriziyle çabada adım atarken kimileri hâlâ iklim krizini tetikleyen nedenlerin başında gösterilen kömüre dayalı güçten vazgeçmiyor. Bu ülkelerden biri de Türkiye. Paris İklim Anlaşması’nı imzaladıktan beş sene sonra onaylayan Türkiye, hâlâ kömürden bir çıkış haritası belirlemedi, tarih ve plan duyurmadı.
Sıhhat ve Etraf Birliği (HEAL-Health and Environment Alliance) bugün “Kronik kömür kirliliği” raporunu açıkladı. Türkiye’deki kömürlü termik santrallerin 55 yıllık karnesi çıkarılan raporda, her bir termik santralın çevreyi kirleten emisyonların raporlanmadığına dikkat çekerek “Halen çalışır durumda olan bu kömür santralleri, 4,8 trilyon TL sıhhat maliyetinin yanı sıra 117 bin 661 erken doğuma, 1 milyon 247 bin çocukta bronşit olayına, 62 milyon iş günü kaybına yol açtı” denildi.
Dr. Sebahat Genç ‘İKLİM KRİZİNE KARŞI TEDBİR ALINMAZSA 2100 YILINA KADAR BİRÇOK KENT SULAR ALTINDA KALACAK’
Toplantıda konuşan Türk Toraks Derneği Etraf Sıkıntıları ve Akciğer Sıhhati Çalışma Kümesi Üyesi, Göğüs Hastalıkları Uzmanı Dr. Sebahat Genç, iklim krizine karşı tedbir alınmazsa 2100 yılına kadar birçok kentin sular altında kalacağını belirterek “İstanbul ve İzmir bu kentlerin içinde” dedi. Bu yıl birinci kez son 55 yılın toplam sıhhat maliyeti ortaya konan raporun sonuçlarına nazaran, 1965-2020 yılları ortasında açılan ve hala 16 vilayette faaliyette olan 50 MW’ın üzerindeki büyük kömürlü termik santral, 55 yılda toplamda 4,8 trilyon TL sıhhat masrafına ve yaklaşık 200 bin erken vefata neden oldu.
Kömür kirliliğinin en yüksek olduğu vilayet Muğla, madenci kenti Zonguldak, planlanan santrallerin ağırlaştığı Çanakkale ve inşaatı devam eden santralin bulunduğu İskenderun Körfezi, çalışmanın odağındaki bölgeler oldu. Bu bölgelere özel belgeler içeren çalışma kapsamındaki öbür vilayetler ise Kütahya, Manisa, Sivas, Kahramanmaraş, Ankara, Bursa, Kocaeli, Şırnak, Bolu, Yalova ve İzmir.
‘İKLİM KRİZİNİ KÖRÜKLEDİ’
Çarpıcı bilgilerin yer aldığı raporda, “Onlarca yıldır Türkiye’deki kömür santralleri iklim değişikliğini körüklediği ve havayı kirletti. Bu kabul edilemez sıhhat yükü, insanların erken ölmesine, astım, kronik bronşit yahut kalp hastalığı üzere sıhhat problemlerinin kötüleşmesine neden oldu” tabirlerini kullandı.
Raporda yer alan birtakım çarpıcı bilgiler şöyle:
– Yalnızca Zonguldak, Çanakkale, Muğla ve İskenderun Körfezi’ndeki termik santrallerin neden olduğu sıhhat yükü, Türkiye toplamının yüzde 40’ına karşılık geliyor. Muğla’daki termik santrallerin ise Türkiye’de en fazla erken mevte neden olduğu iddia ediliyor.
– Türkiye’nin ve dünyanın tanınmış turizm merkezlerine mesken sahipliği yapan, tatil cenneti Muğla, kömür kaynaklı hava kirliliğinin yarattığı olumsuz sıhhat tesiri ve maliyetinde en berbat karneye sahip bölge. Bölgede Yatağan, Kemerköy ve Yeniköy termik santralleri bulunuyor. 2021 yılında bölgede yaşanan orman yangınlarında alevlerin Kemerköy ve Yeniköy termik santrallerine kadar ulaşması gündemde değerli yer tutmuştu. Bölgede yeni kömürlü termik santral planı bulunmuyor lakin işletmedeki üç kömürlü termik santralin neden olduğu sıhhat sıkıntılarının ekonomik maliyeti 1,48 trilyon TL’ye tekabül ediyor; bu da tüm Türkiye’deki termik santrallerin sıhhat maliyetinin neredeyse üçte birini oluşturuyor.
– Bölgedeki sıhhat uzmanları ve doktorlar de hususun değerine dikkat çekerken, bilhassa Yatağan’da teneffüs sistemi şikâyetiyle yatan hasta sayısının, daha uygun hava kalitesine sahip Muğla’dan iki kat daha fazla olduğu belirtiliyor.
Çalışma kapsamında incelenen İskenderun Körfezi’nde, üç kömürlü termik santral, işletmeye alınmalarından bugüne toplam 4.717 erken vefata ve 138,15 milyar TL kümülatif sıhhat yüküne neden oldu. Rapor bulgularına nazaran, santrallerin, tüm ünitelerinde toz filtresi ve kükürt arıtma sistemlerinin bulunmasına karşın bu sıhhat maliyetine neden olmaları arıtma sistemleriyle hava kirletici emisyonları hudut kıymetlere düşürmenin dahi sıhhati korumak için kâfi olmadığını ortaya koyuyor.
– Muğla’da 1982’de faaliyete geçen ve yaklaşık 40 yıllık bir santral olan Yatağan termik santralinin ise 16 yıl boyunca hava kirliliği denetim ve arıtma sistemlerine sahip olmadan çalıştığı biliniyor. Yatağan termik santrali birinci günden bugüne, 33 bin 129 erken vefata, 21 bin erken doğuma, yaklaşık 11,5 milyon gün iş kaybına ve 75 milyon hasta geçirilen güne neden oldu. Santralin Türkiye iktisadına olan toplam sıhhat yükü ise 47,26 milyar TL.
Bugüne kadar Türkiye’de tesis başına emisyon verisi kamuya açık olarak verilmediği için HEAL’in tahlili, global metodolojilere dayanarak yapılan varsayımlara dayanmaktadır. Bu nedenle gerçekleşen sıhhat sorun ve maliyetinin, çalışmanın bulgularından daha yüksek olduğu iddia ediliyor.
– Çalışmanın odağındaki Çanakkale ise yeni kömürlü termik santral projelerinin ağırlaştığı bir kent olarak öne çıkıyor. Bölgede faaliyet gösteren beş kömürlü termik santralin (18 Mart Çan, İÇDAŞ Biga, Bekirli, Cenal ve Çan-2 ) yanı sıra, iki yeni kömürlü termik santral de planlama basamağında.
– Adana’da inşaatı süren ve birkaç ay içinde faaliyete geçmesi beklenen 1.230 MW heyeti gücünde ve ağır olarak ithal kömür ile çalışması planlanan EMBA Hunutlu santrali ise kaygıları daha da arttırıyor.
TEKLİFLER SIRALANDI
Raporda karar vericilere yönelik teklifler ise şöyle sıralandı:
– Kömürden kademeli olarak çıkmak için net bir vakit çizelgesinin ve mevcut tesislerin kapatılacakları tarihlerin, en geç 2030 olmak üzere, belirlenmesi.
– Yapılması planlanan tüm kömür santrallerinin iptal edilmesi ve Hunutlu üzere santrallerin inşaatının durdurulması.
Lokal, bölgesel ve ulusal seviyede sıhhat ve kirlilik dataları konusunda şeffaflık sağlanması.
– Güç üretimiyle ilgili her türlü karar ve tedbir için sıhhat tesir değerlendirmesi yapılması.
– Madenlerde ve fabrikalarda çalışan binlerce insanın yanı sıra, lokal toplulukların sıhhatini da güzelleştirecek, alternatif iş kollarını teşvik etmek için adil geçiş gibisi düzenekler hazırlanması.
– Türkiye’deki sıhhat ve tıbbi kuruluşlar ile bireylerin (hastalar gibi) pak hava, sağlıklı güç ve iklim değişikliğin tesirlerinin azaltılması mevzularında etkin rol almalarının sağlanması için kapasitenin artırılması.
Funda Gacal ‘SANTRAL KAPASİTESİNİ İKİ KATINA ÇIKARMA HEDEFİ’
Çalışmanın başyazarı, HEAL Türkiye Sıhhat ve Güç Siyasetleri Kıdemli Danışmanı Funda Gacal, bugün düzenlenen basın toplantısında raporu tanıttı. Gacal, kömürden çıkış için tarih belirlenmesinin değerine dikkat çekerek “Kömüre dayalı elektrik üretimi, CO2 ve hava kirletici emisyonlara neden olarak en büyük kirleticilerden biri. 2020 yılında elektrik üretiminin yüzde 34’ü kömürlü termik santrallerden kaynaklandı. Kömürlü termik santraller pek çok kronik ve akut hastalığın nedeni olmakta bir arada kamu bütçesine de önemli bir yük oluşturuyor. Türkiye’nin, 2021 yılının sonunda Paris İklim Mutabakatı’nı onaylaması ve 2053 için net sıfır karbon amacı koymasıyla, kömürden çıkışın en kısa vakitte gerçekleşmesinin ehemmiyet kazandı. Buna karşın, Türkiye şimdi kömür kullanımını sonlandırmak için bir tarih belirlemedi ve kömürlü termik santral kapasitesini iki katına çıkarma amacını sürdürüyor” dedi.
Anne Stauffer ‘KÖMÜRDEN SÜRATLİ ÇIKIŞ ŞART’
Toplantıda konuşan HEAL Genel Müdür Yardımcısı Anne Stauffer ise birçok ülkenin kömürden çıkış haritası belirlediğini lakin Türkiye’nin bu ülkeler ortasında yer almadığını belirterek “Onlarca yıldır devam eden kronik kömür sorunu, Türkiye için kirlilikten daha büyük bir sıhhat faturası oluşturdu. İnsan sıhhatinin korunması ve iklim değişikliğinin önüne geçilmesi için süratli bir kömürden çıkışın kaide olduğu konusunda bilimin ortaya koyduğu gereklilik epey açıktır. 23 Avrupa ülkesi – birlik üyelerinin çoğunluğu – kömürden çıkış tarihi belirlemiştir. Türkiye de toplum sıhhati için bir an evvel bu yarışa katılmalıdır. Eski, kirletici bir güç üretim biçiminden yüzde 100 yenilenebilir güce geçmek sıhhat ve iktisat açısından en manalı olanıdır” diye konuştu.
Kaynak: Gazeteduvar
