Hz. Süleyman Camisi’ne açılan kapı, surlarda devam eden onarım nedeniyle kapalıydı. Hevsel’e inmek isteyenler kapının sağındaki yolu kullanıyordu. Yol, Hevsel’in yanı sıra tahminen 100 metre sonra Sur’da yeni yapılan mahallelere uzanıyordu. Yolda yaya trafiği ağırdı lakin yeni inşa edilen mahalle sakindi.
Duvardaki Kaymakamlık tabelasından Süleyman Nazif İlkokulu’nun bundan bu türlü Kaymakamlık binası olarak hizmet vereceği anlaşılıyor. Lakin mahalleye girerken Kaymakamlık binasından evvel Nasuh Paşa Cami, Zincirkıran Türbesi ve Kurşunlu Cami üzere tarihi yapılar karşılıyor insanı. Beyaz badanalı yeni meskenlerin ortasından bazalt taşı ya da tarih kendisini gösteriyor demek de mümkün elbette. Bu yapılar 2015’teki çatışmalardan ziyan görmüştü, Diyarbakır Vakıflar Bölge Müdürlüğü tarafından tadilatı yapıldı. Tadilat uygun formda yapılmış mı? Bu soruya işin ehli olanlar daha sağlıklı karşılık verebilir lakin bana çok yanlışsız yapılmış üzere gelmedi.
MAHALLEDE ÇAY KEYFİ
Kaymakamlık binasının karşısındaki boş yerde çocuklar top oynuyordu. Birkaç genç adam ise Hevsel tarafından esen rüzgara siper olan duvara sırtlarını dayamış, ortada kendisini gösteren kış güneşine karşı çay içiyordu. Semaver ta uzaktan görünecek formda orta yerde duruyordu.
Çayın fiyatı 2 liraydı. “Çok değil mi?” diye sordum. Suriçi’ndeki kafelerde çayın 5 lira olduğunu hatırlayıp daha sorarken pişman olmuştum. Lakin sırtını duvara dayamış gençlerden biri yalnızca pişman etmedi, perişan da etti beni. “Ucuz bile” dedi, “Bak ne hoş açık havada çay içiyoruz. O kafelerde hiç çay içilir?” Gerçek söylüyordu, açık havada çay içmenin keyfi bir diğerdi.
YAŞAYAN MAHALLE KÜLTÜRÜ
Gençlerden biri çay kapıp getirdi, “Çayımız hoştur abê” diyerek. Para falan almadı doğal. Gidenler gelenler oluyordu ve hepsi birbirini çok uzun vakitten beri tanıyordu. Sur’daki konutları yıkılmadan evvel de komşuluk yapmışlardı.
Çaydan sonra yemek de teklif edildi. Sur’daki mahalle kültürü, konutlar ve sokaklar değişmiş olsa da hala devam ediyordu. Mesela Davut Koluman, beni meskenine götürdü gezdirmek için. Fakat meskende kimse yoktu. Çabucak yanındaki meskene götürdü bu sefer. “Kimseyi rahatsız etmeyelim” dedim çekinerek. Fakat Koluman, mahalledeki bütün konutlar kendisininmiş üzere rahat davranıyordu, “Yabancı kimse yok” diyerek. Hakikaten selam verip konutlardan birini gezdik.
Konutunu gezdiğimiz adam, meskenini kiralamak istiyormuş lakin kapısını çalan olmamış şimdi. Koluman, sabırlı olmasını istedi, “Bu konutlar çok pahalı olacak” dedi. Az sonra öğrenecektim, Sur’daki yeni mahallelere taşınanların büyük çoğunluğu ‘evlerin biraz daha bedel kazanmasını’ bekliyordu. O vakit ya kiraya verecekler ya da satacaklardı.
‘TOLEDO OLMADI, MOLEDO OLDU’
Meskenlerinden çıktıktan sonra her biri bir tarafa dağılmış. “Neler gördük neler” diyor biri. Artık meskenlerine dönmüş olmaktan mutlu görünüyorlar. Sokakların daha tertipli olmasından, konutların yeni olmasından hoşnutlar. Kendileri de konutları, meskenlerin avlularını cezaevine benzetiyorlar lakin tekrar de yeni bir konut işte. Üstelik ileride paha kazanacağı kestirim edilen bir mesken.
Periyodun başbakanı Ahmet Davutoğlu “Sur Toledo olacak” demişti. Bu kelamı hatırlatınca, gençlerden biri “Toledo olmadı, moledo oldu” diyor gülerek. Bir diğeri, Davutoğlu’nun “Sur’dan mesken alacağım” dediğini hatırlatınca, “Davutoğlu Sur’dan konut aldı mı almadı mı” tartışması çıkıyor. Biri, şöyle bağlıyor tartışmayı: “Ev almamışsa da işyeri satın almıştır.” Yorum yapmadan yalnızca dinliyorum ve Alipaşa duvarlarındaki “Toledo’ya hayır” sloganını düşünüyorum.
‘İŞYERİNİ SUR’DA YAŞAYANLAR AÇSIN’
Boş alanda gürültüyle top oynayan çocuklara bakarak konuştuğumuz Ahmet, devlete her ay 4 bin 500 lira ödemek zorunda. Ahmet, “Benim yıkılan meskenim iki katlıydı. Onun yerine yapılan konutu verdiler, artık 15 yıl boyunca her ay 4 bin 500 lira vermem gerekiyor. Konut ondan sonra benim olacak” dedi.
Ahmet işsiz. Nasıl ödeyecek bu kadar parayı? Parayı ödemenin bir iki yolunu anlattı. Çok aklıma yatmadı lakin o, bu yollardan birinin tutacağından emin. Bu yollardan biri, bir-iki sene hiç ödeme yapmamaktı. Ahmet’e nazaran bu mühlet içinde mahallenin ve meskenlerin bedeli artacak, o da kârlı bir fiyata meskeni satacak, borç falan da kalmayacaktı.
“Yanılıyorsun, bu halde bu konutu sana bırakmazlar” demek istemedim Ahmet’e. Tahminen nitekim yanılmıyordur. Olumsuz kanıyı aklımdan geçirdim fakat umarım ben yanılıyorumdur ve Ahmet bir defa daha mağdur olmaz.
‘BİR SEFER DAHA GÖÇ YOLU’
Yeni binaların önünde konuştuğumuz insanların neredeyse tamamı işsizdi. Süreksiz işlerde ve inşaatlarda çalışıyorlardı. Temel niyetleri buradan bir daha ayrılmamaktı, hatta gençlerden biri, sınıfsal bir göndermede bulunarak, “75’tekiler (Mahabat Bulvarı’nda oturanları kastediyor) burada işyeri açsın istemem. Sur’da yaşayan beşerler burada işyeri açsın” dedi.
Bu temenni fiyat mı bilinmez. Zira dediklerine nazaran şimdiden burada konutları ve işyerlerini kiralamak ya da satın almak isteyenler vardı. Şayet dedikleri üzere yeni mahalleler cazibe merkezi haline gelirse ve konutlarla işyerleri değere binerse Surlulara bir defa daha göç yolları görünecek. Baht üzere yakalarına yapışmış yoksulluk yüzünden konutlarını kısa vakitte elden çıkarmak zorunda kalabilirler zira.
UMUTLAR KAYMAKAMDA
Meskenlere taşınanların en değerli meşakkatlerinden biri doğalgaz olmuştu. Konutların doğalgaz bacaları yatay yerine dikey yapıldığı için Diyargaz, bu halde doğalgaz vermeyi kabul etmedi. Konutlara taşınanların bir kısmı yaklaşık 13 bin lira ortası masraf yaparak doğalgaz bacasını düzelttirdi. Ödeme durumu olmayanların bir kısmı meskenlerine yerleşmeyi ertelerken bir kısmı da elektrik sobasıyla ısınmaya çalışıyor.
Bu teknik kusurun ve kombinin müteahhitler ya da TOKİ tarafında karşılanması gerekmiyor muydu? Öyleydi fakat çabuk etmişlerdi taşınmak için ve harcadıkları parayı geri alabilmek için mahkemeye başvurmaları gerekiyor. Pekala, mahkemeye başvuracaklar mı? Bu soruya yanıt vermek için biraz düşündüler. O denli anlaşılıyor ki kimse mahkeme kapısına düşmek istemiyor. Ahmet, “Kaymakam beyefendiye gideceğiz” dedi. Kaymakam dediğin devletin bir memuruydu lakin çaresizdiler ve umutları kaymakamdaydı yani.
DAVUT’UN İŞYERİ HAYALİ
Umutları hakikaten de kaymakamdaydı. Kaymakamlığın bir hafta, on gün sonra buraya taşınması bekleniyor. Akabinde 9 otel ve 147 işyerinin bulunduğu alışveriş merkezinin faaliyete geçmesini bekleyecekler. Vaatler Yenikapı Caddesi’nin itibar ve cazibe merkezi olması. Bu vaatlere tutunmuş yeni Sur’a taşınan eski Surlular. İtibar ve cazibe merkezinde ekonomik olarak kalkınmayı hayal ediyorlar.
Davut Koluman mahalle içinde iki katlı bir işyeri gösteriyor bana. “Alabilirsem burayı ya market yapacağım ya da kuaför. Kuaför yaparsam alt katı erkek, üst katı da bayan müşteriler için hazırlayacağım. Kapıları da farklı olacak” diyor. Davut Koluman, bütün hayatı Sur’da geçmiş genç bir adam. Anlattıklarından teşebbüsçü bir ruha sahip olduğu anlaşılıyor. Ayrıyeten o kadar içten anlatıyor ki bütün dileklerinin gerçekleşmesini diliyorum.
SURLULARIN AKIBETİ NE OLACAK?
Davut’u ve öteki Surluları semaverin yanında bırakarak boş yerde top oynayan çocuklara katıldım. Çocuklar canavar üzere, gol attırmayacaklarını anlayınca yoluma devam ettim.
Yeni yapılan meskenlerin büyük çoğunluğu hala boştu. Caddeler ve sokaklar ıssızdı. Ne kapı önünde oturan bayanlar vardı ne de koşturan çocuklar. Keçiburcu’na kadar harabe de olsa tescilli birkaç yapıyla karşılaştım. Kim bilir kimler yaşadı burada, avludaki ağaçların gölgesinde ne sohbetler edildi? Cezaevine benzetilen yeni konutların ve sahiplerinin akıbeti ne olacak? “Sur Toledo olmadı, moledo oldu” ancak umutsuz yaşanmıyor ve büyük acıların üzerine inşa edilen yeni Sur’da yeşeren umutlar da insanın canını yakıyor.
Kaynak: Gazeteduvar
