İktisattaki berbata gidişat ve belirsizlik insanların ruh halini sarsmaya başladı. Market reyonlarındaki etiket fiyatları, maaşların konut kiralarını karşılayamaması, geçim sorunu olan insanların geleceğe umutsuz bakmasına neden oluyor. Toplumun neredeyse bütün bölümlerini etkileyen ekonomik krizi hissedenler mevcut durumlarını muhafazaya çalışıyor lakin kurdaki oynaklık buna da müsaade vermiyor. ‘Kiralık dairelere artırım, akaryakıta artırım, bebek mamalarına zam’ neredeyse her gün duyduğumuz, gördüğümüz krizin en çarpıcı örneklerinden yalnızca birkaçı. Durum bu türlü olunca toplumda tükenmişliğin yanı sıra bir ruhsal çöküş de meydana geldi.
Uzman Klinik Psikolog Hebun Mizgin Geceyatmaz’la insanların krizden ruhsal manada nasıl etkilendiklerini, iktisattaki makûs gidişatın insan üzerindeki ruhsal tesirlerini ve yansımalarını konuştuk…
‘TEHDİT ALTINA GİRİNCE AGRESYON, HAYAL KIRIKLIĞI ORTAYA ÇIKIYOR’
Ekonomik kriz nedeniyle beşerler sıkıntı günler geçiriyor. Bu durum insanın ruh halini nasıl etkiliyor?
Öncelikle ekonomik kriz kavramının bireylerin hem ferdi hem de toplumsal hayatlarında epeyce şiddetli ve yıkıcı bir tesire sahip olduğunu söyleyebiliriz. Ferdî bir kavram olarak ele almanın yanı sıra bu kavramı sosyolojik olarak da pahalandırmak kıymetli. Aslında temel olarak alım gücünün azalması, işsizlik, yoksulluğun artması, toplumdaki toplumsal sınıfların ortasında artık bir uçurumun olması ve hayat standartlarının değişmesi üzere olayların sonucunda şahısların zihninde elbette birtakım kanılar oluşuyor. ‘İşsiz ve parasız kalacağım’, ‘Bugün işten kim çıkarılacak, sıradaki ben miyim?’, ‘Temel gereksinimlerimi karşılayamayacağım’, ‘Bu hayat şekli bana uygun mu?’ bu niyetleri çoğaltabiliriz. Bu niyetler bireylerin temel benliklerini, güdülerini tehdit ediyor ve karşımıza hayat kadar gerçek bir gelecek korkusu kavramı çıkıyor. Birçok ruhsal zorlanmanın temelidir bu telaş. Beşerler mevcut hayat standartlarından vazgeçmeye başladıkları ve bunu büsbütün kaybedecekleri fikri içindeler. Çok doğal bir dürtü olarak da ömürlerini devam ettirmek, standartlarının gerisinde kalmamak istiyorlar. Bu tehdit altına girince de hayal kırıklığı, gerginlik, agresyon ortaya çıkabiliyor.
‘MUHAKEME HÜNERLERİNDE BOZULMA MEYDANA GELİYOR’
Pekala beşerler bu ekonomik krizin içerisinde size geldiklerinde daha çok hangi bahiste şikayet ediyorlar?
İnsanlarda ekseriyetle korkulu bir ruh hali hakim. İş yerinde başlarını boşaltmak, dinlenmek için verilen molalarda bile oturup ‘Şimdi ne yapacağız’ diye korkularını paylaşıyorlar ya da birbirlerini tanımayan beşerler alışveriş yaparken hayat pahalılığı sebebiyle dertleşir duruma geldiler. Velhasıl günlük hayatın her adımında bu durum kelam sahibi oldu. Artık tüm bunları görmemek ismine toplumsal medya kullanmak dahi istemiyorlar fakat gerçeklerden de kaçamıyorlar. İş randımanı düşüyor, hayata dair motivasyon azalıyor ve şahısların hem ruh hem fizikî sıhhatleri bozulmaya başlıyor. En sonunda da muhakeme hünerlerinde bozulma meydana geliyor ve ne meseleleri etraflıca değerlendirebiliyor ne de faal bir tahlile ulaşabiliyorlar. Çoğunlukla; içe dönme, umutsuz hissetme, öz hürmet yitimi, telaş bozuklukları ve depresyon üzere ruh sıhhati meseleleri ile müracaat olabiliyor. Bu zorlanmaları bir adım öteye taşıdığımızda da yapılan çalışmalarla, işsizliğin ve işsizliğe sebep olan ekonomik krizin öz kıyım üzerinde tesiri olduğunu söylemek de yanlış olmayacak. Fakat ruhsal esneklik dediğimiz bir kavram ve ferdî farklılıklar elbette var. Yani herkes bu süreçten bu formda olumsuz etkilenecek ya da sıhhati bozulacak diyemeyiz.
‘KİŞİLERİN EVLİLİKLERİNDEn KUŞKU DUYDUKLARINI SÖYLEYEBİLİRİZ’
Bilhassa aile geçindirmek durumunda olanların bu süreci daha problemli yaşadığını görüyoruz. Sizin bu husustaki izlenimleriniz nedir?
Evet, aile geçindirmek durumunda olanlar süreci daha düşünceli yaşıyor. Ebeveyn olmak, aile geçindirmek zati başlı başına bir sorumluluk. Günümüz ekonomik koşulları da hali hazırda zati sıkıntı olan bu süreci daha da zorlaştırmakta. Zira aile küçük bir toplumsal sistem. Bu sistem içerisinde ebeveynler ve çocuklar var. Yani aslında iş kişisellikten çıkıyor ve tüm aile üyelerinin telaşları ortaya çıkıp etkileşime giriyor. Böylelikle, ekonomik krizler öncelikle aile içi dinamikleri, huzuru ve inanç hissini sarsmaya başlıyor. Bireylerin olağan ömür sisteminde önemli manada sapmalar meydana geliyor. Bu sebeple bu süreci daha külfetli yaşıyorlar. Bilhassa de bakım verenler tarafından hem çocuklara bakıp bakamayacağı hem kendi geçimini sağlayıp sağlayamayacağı hem de yıllar sonrasında ne olacağı ile ilgili tüm fikirler aile üyelerini paniğe ve telaşa sevk ediyor. Hatta bireylerin evliliklerine ve eşlerine karşı bile kuşku duyduklarını, olumsuz hisler beslemeye başladıklarını ve aile içi çatışmaların bu sebeple olabileceğini söyleyebiliriz.
‘KAYGI BOZUKLULUKLARI, İRTİBATTA SORUNLAR…’
Bu süreçten toplumun tüm kısımları etkileniyor. Fakat çalışanların bu süreci daha ağır hissettiklerini görüyoruz. Siz personellere de danışanlık yapıyorsunuz. Onlar bu süreci nasıl yaşıyor, ne anlatıyorlar?
Öncelikle hayat şartları değişiyor. Değişen kurallar da bireylerde belirsizlik yaratıp hayat istikrarlarını bozuyor. Birinci evvel şok periyodu yaşıyorlar. Yani bireyler başlarına ne geldiğini anlamıyor ve ilerisi için ne yapacağını çok da bilemez bir halde derin bir sakinlik devri yaşıyor. Bu periyottan çok kısa bir mühlet sonra ise kişi reaksiyon vermeye başlıyor. Nedir bu reaksiyon? Mevzuyu anlamak, yorumlar yapmak, durumu kabullenmek istememek, tenkitler getirmek ve buna sebep olan tüm faktörleri inceleyip tepkisel davranışlar sergilemek ve bu durumla alakalı neler yapılabilir diye düşünmeye başlamak. Bu etaptan sonra kabullenip, planlamasını yapıp sürece ahenk sağlayabilen bireyler de var, krizin tesiriyle denetimi kaybedip olumsuz duygulanım ve davranışlar içerisine giren şahıslar de. İnsan en temelde geleceğini garantiye almak ister. Bu durumu tehdit eden en ufak bir olay gelecek tasasıyla birlikte kişinin kaygı ve dert hissetmesine neden olacaktır. İşte tam da burada Abraham H. Maslow’un Muhtaçlıklar Hiyerarşisi’nden bahsetmek istiyorum. İnsan, ekonomik kriz periyotlarında o denli derin bir tasa duyuyor ki, fizyolojik gereksinimlerini bile karşılayamayacağını düşünerek ruhsal ihtiyaçlarını önemsemiyor bile. Sevme – sevilme, hürmet duyulma, muvaffakiyet ve kendini geliştirme için efor sarf etmiyor, kendini gerçekleştirme noktasında da meseleler yaşamaya başlıyor. İşini kaybetmek istemiyor fakat aldığı maaş hayatını idame ettirmede yetersiz kalıyor devamında yeni bir işe girmeyi düşünemiyor bile zira işsizlik üzere çok temel bir sorun var, motivasyon eksiğiyle bir arada çalışmaya devam ediyor. Bunun dışında kazandığını yettirebilmek için toplumsal hayatından ve standartlarından vazgeçmeye başlıyor ve tüm bunlarla bir arada, korku bozuklukları, his durum bozuklukları ve bağlantıyla ilgili sıkıntılar ortaya çıkıyor.
‘ÇOCUKLAR TASAYI DAHA FAZLA YAŞIYOR’
Buhran süreçlerinin yetişkinler ortasında bağlantıda sıkıntılar yarattığını söylediniz. Yaşanan bu sürecin çocuklar üzerindeki tesiri kendisini nasıl gösteriyor?
Çocuklar direkt değil lakin dolaylı olarak bu süreçten etkilenmekte. Elbette yaş kümesi da burada değer taşıyor. Fakat genel olarak söylemek gerekirse, ailenin yaşadığı her türlü korkuyu çocuk daha fazla hissediyor. Ebeveynler genelde bu türlü periyotlarda yaşadıkları huzursuzluk, gerginlik ve telaşlarını paylaşmayarak, çocuklarından durumu saklar ya da sakladıklarını düşünür. Oysa durum bundan biraz farklı, çocuklar bunu hisseder ve etkilenirler. Sırf ailenin süreçteki tavrı, aile içinde verilen pahalar ve öğretiler ile çocuğun krizden etkilenme seviyesi değişebilir. Eşler ortasındaki alaka de bu periyotta tehdit altındadır. Kimi aileler bundan biraz daha fazla etkilenebilir. Etkilenmesinin sebepleri de öncesinde hali hazırda irtibatlarının çok âlâ olmaması, çatışma ve problemlerinin olması, iki taraflı itimadın tam olarak oturmamasıdır. Bu aileler sürecin getirmiş olduğu tasa ve olumsuz hislerle baş etmekte daha fazla zorlanabilir diyebiliriz. Eşler ortasında olan bu çatışma da yeniden çocuklara yansıyacak ve krizden dolaylı olarak etkilenmelerine sebep olacaktır.
Bir psikolog olarak insanların bu mevzuda kendilerini rahat hissetmelerini nasıl sağlıyorsunuz?
Psikoterapide genel olarak neler yaptığımızdan bahsederek sanırım bu soruyu da cevaplamış olacağım. Kişiyi tanıyarak işe başlamamız gerekiyor. Bireyle inançlı bir bağ kurmak da terapötik manada epey kıymetli. Birinci adım bu diyebiliriz. Sonrasında yaptığımız iş aslında şartsız kabul, şartsız hürmet ve empatiyle birlikte karşımızdaki kişiyi dinlemek. Yargılama ve yönlendirme olmadan, kişiyi tanıdıktan ve kıssasını öğrendikten sonra yanlışsız sorular sorarak, içinde bulunduğu durumu daha uygun anlamasını sağlamak ve sorunları tanıma hünerini geliştirmek. Ruhsal rahatlama ya da âlâ oluş halini bir anda tek bir görüşmeyle sağlamak mümkün değil. İnsanları biz uzmanlara getiren meseleler nasıl ki bir günde olmadıysa rahatlamayı da bir günde sağlamak çok da gerekçi bir bakış olmuyor. Kişinin problemleri ile ilgili içgörü ve farkındalık oluşturup, tahlil bulma yolunda yol gösterici konumunda eşlik ettiğimizi söyleyebilirim. Olağan ki bu iş birliği, emek ve sabır gerektiren bir süreç.
Hebun Mizgin Geceyatmaz Beşerler gelecek derdi, geçim zahmeti üzere problemleri anlattığında siz neler hissediyorsunuz?
Öncelikle bu toplumda yaşan biri olarak ekonomik krizin sonuçlarından etkilendiğimi, benzeri sıkıntıları benim de yaşadığımı, kendi geleceğimi ve ailemi düşünürken kaygılandığımı söylemeliyim. Bu iç çatışmalarım, hislerim ve fikirlerim üzerine de elbette çalışıyorum. Durumun farkındayım ve denetim altına almaya çalışıp baş etme marifetlerimi güçlendiriyorum. Biz uzmanlar, terapi odasında büsbütün karşımızdaki kişinin fikir ve hislerini anlatmasına, kendi sesini duymasına alan yaratıyoruz. Kendi hislerim terapi odasında büsbütün devre dışı, tüm dikkatimle empatik bir dinleme yapıyorum. Lakin seanslar bitiyor ve kendi hayatıma dönüyorum. Bir eş, bir evlat, bir arkadaş olarak ya da yalnızca bu toplumun bir üyesi olarak elbette kaygılandığımı, üzüldüğümü, önümü görmeye çalıştığımı söyleyebilirim.
‘YALNIZ OLUNMADIĞINI UNUTMAMAK GEREKİR’
İnsanların bu buhran sürecini daha rahat atlatabilmeleri istikametinde ne üzere tavsiyelerde bulunmak istersiniz?
Kriz sözünün başlı başına, istenmeyen, beklenmeyen ve olağanın dışında olan olayları temsil ettiğini biliyoruz. Evet bu yaşanıyor fakat sistem er ya da geç bir gün tertibe girecek, bunu bilmek bu durumun süreksiz bir durum olduğunu hatırlamak gerek. Yaşanan bu ekonomik krizin toplumsal bir tesiri olduğunu, yalnız olunmadığını da unutmamak gerekir. Kıymetli olan bu devri en az ziyanla atlatmaktır. Kişi kendini güzel tanımalı ve bu durumun suçlusunun kendisinin olmadığını bilmeli. Kişinin maruz kaldığı durum ne olursa olsun kıymetli olan tasa ile akılcı bir biçimde baş etmek. Yani bu dönemde-para harcamaktan büsbütün kaçınmak süreci daha da çıkmaza sürükleyebilir. Bunun yerine, yaşanan bu duruma ahenk sağlamak, denetimli olmak, aile bireyleri ile açık bir halde bağlantı kurmak kıymet taşımakta. Yaşanan bu krizin tesirlerini en aza indirecek usulleri konuşup bu plan doğrultusunda hareket etmek gerilim seviyesinin azalmasına yardımcı olacaktır. Ekonomik krizi azaltmak için yapısal birtakım çalışmaların o mevzunun uzmanları tarafından yapılması gerekir lakin ekonomik krizin tesirlerini azaltmak bizim elimizde. En başta geleceğe ait umutlarımızı kaybetmemek gerekiyor. Sınırlılıklarımızı bilmek lakin beklentilerimizi de gerçekçi bir biçimde ona nazaran düzenlemek bizlerin yaşadığı etkiyi azaltmaya yardımcı olacak. Fakat tüm bunların farkında olmasına karşın kişi, yeme davranışı ve iştah ile ilgili bozulmalar, içe kapanma, uyku tertibinde bozulmalar, fizikî sebebi olmayan ağrılar, tasa, çökkün his durum vb. yaşıyor ise bir ruh sıhhati uzmanına başvurmasını tavsiye ederim.
Kaynak: Gazeteduvar
