Kürtçenin yasak olduğu yıllarda, çocuklara Kürtçe isimlerin verilmesi de yasaktı. 2013’te açıklanan ‘Demokratikleşme Paketi’nde Kürtçede bulunan lakin Türkçe olmadığı için yasak olan X, Q, W, Î, Û, Ê harfleriyle ilgili düzenleme de vardı. Düzenlemeye nazaran Kürtçe alfabenin kullanımını içeren yasaklar kalkacak ve kimlikler, yer isimleri ve tabelalarda Kürtçe isimler kullanılabilecekti. Böylelikle Kürtler de kendi çocuklarına anadillerinde isim verebilecekti.
Periyodun Başbakanı Recep Tayyip Erdoğan’ın 30 Eylül 2013’te açıkladığı ‘Demokratikleşme paketi’nin üzerinden 9 yıl geçti. Harf yasağını kaldıracağı öngörülen uygulama resmileşmediği için Kürtler çocuklarına hala Kürtçe isim veremiyor.
Demokratikleşme paketi ile değiştirilmesi planlanan ‘Türk Harflerinin Kabul ve Tatbiki Hakkında Kanun’ 1928 yılından beri yürürlükte. 1928’de Arap harflerinin yerine Latin harflerinden oluşan Türk alfabesinin kullanılmasının önünü açan kanun hayata geçirilmişti. Kürtçede ise yaygın kullanılan “X, W, Q, Î, Û, Ê” harfleri Türk alfabesi olarak kabul edilmediği için 1928’den beri yasak. Bu harfleri kullanan birçok kişi, Türk Harf Kanunu’na muhalefet ettikleri gerekçesiyle Türk Ceza Kanunu’nun (TCK) 222’nci unsurundan yargılandı. Bu kanuna muhalefet edenler 2 aydan 6 aya kadar mahpus cezası almakla karşı karşıya kaldı.
Barış süreci, Kürt açılımı, seçmeli Kürtçe dersler, üniversitelerde açılan Kürtçe kısımlar, MEB ve Diyanet’in bastığı Kürtçe kitaplar dahil bir dizi çalışma yapıldı. Kürtçeye yönelik yasaklar eleştirildi, olumlu bildiriler verildi. Fakat bunların hiçbiri, “X, W, Q, Î, Û, Ê” harflerin önündeki pürüzü kaldıramadı. Ya da Mecliste Kürtçe konuşulduğu vakit “bilinmeyen dil” denilmesini engelleyemedi.
Kürtçe isimlere uygulanan yasak biraz esnetilmiş olsa ve verilen onca olumlu iletilere karşın Türkçede yasaklı olan harfler kabul edilmiyor. Recep Y., Türkçe yerine Kürtçe isim kullanmak için mahkemeye başvurdu. ‘Recep’ olan ismini ‘Ronav’ olarak değiştirdi. Ronav isminde yasaklı olan harfler olmadığı için rastgele bir sorun yaşamadı. Lakin Ronav’ın çocuğu için birebir kolaylık sağlanmadı. Yaklaşık 3 ay evvel bir oğlu olan Ronav, oğlunun ismini Kürtçe bir isim olan ‘Robîn’ yapmak istedi. Fakat tüm ısrarlarına karşın nüfus müdürlüğü ‘î’ harfinin yasak olduğunu söyledi. Süren tartışmalar sonunda “Robîn” yerine “Robin” olarak kaydedildi. Pek bir değişiklik olmadığı görünse de seste büyük bir fark var. Yani Türkçe kaydedilen isim Kürtçe ‘Robîn’ değil, Türkçe karşılığı olan “Robın’ olarak okunuyor. Bu da lisandaki ses değişiminin isim üzerindeki sapma tesirini gösteriyor.
Benzeri bir olay Diyarbakır’da yaşandı. Diyarbakırlı Karagöz ailesi kızlarına ‘Şewra’ ismini koymak istedi. Nüfus müdürlüğüne gittiğinde, kayıtlara geçirilmedi. Zira yasaklı olan “W” harfi yer alıyordu. Aile de devayı iki “V” harfini yan yana yazarak buldu. Yani ‘Şewra’, Şevvra’ oldu. Bugün Türkiye’de bunlara benzeri binlerce örnek var.
Üstteki her iki örnekte olduğu üzere, isim hem Kürtçe hem Türkçe, birebir vakitte isim ne Kürtçe ne de Türkçe, melez bir isim ortaya çıkıyor.
‘DUYGUSAL OLARAK YIPRATICI’
Yılmaz Baysal 1990 yılında Mardin’in Dargeçit ilçesinde doğdu. Anne ve babası ona Kürtçe ‘Rêber’ ismini vermek istedi. Lakin 1990, Kürtlere ve Kürtçeye yönelik yasakların ve güvenlikçi siyasetlerin en üst düzeyde olduğu yıllardı. Anne ve babanın Kürtçe isim talebi nüfus dairesine takıldı. Orada vazife yapan memur, ‘Rêber’ ismini kabul edilemeyeceğini söyledi. Çaresiz kalan baba, memurun önerdiği ‘Yılmaz’ ismini kabul etmek zorunda kaldı. Fakat ‘Yılmaz’ yalnızca yazılı olarak bir köşede 6 yıl boyunca öylece bekledi. Rêber, Yılmaz ismiyle tanışıklığını şöyle anlattı: “Ben birinci okula başlayana kadar ismimin yılmaz olduğunu bilmiyordum. Müdür kayıt sırasında ismimi sordu, ‘Rêber’ dedim. Babam ise ‘Yılmaz’ dedi. Bende şaşırdım, Yılmaz’ın kim olduğunu bilmiyordum. Birinci kere resmi bir yere gittim ve resmi olarak ismimin Yılmaz olduğunu öğrendim. Ailem, akrabalarım ve etrafım herkes bana Rêber kederi. Duygusal olarak da yıpratıcı. Annem bana yıllarca Rêber demiş. Sonra bir gün Yılmaz olduğu öğreniyorsun. Bununla birlikte en çarpıcı olan okula başlamışsın fakat lisanının de yasak olduğu gerçeğiyle karşılaşıyorsun.”
Yılmaz Baysal, Rêber ‘YILLARDIR YASAKLI HARFLER İÇİN GAYRET EDİYORUZ’
“Ne Rêber’e alışabildim ne de Yılmaz’a…” diyen Baysal, şöyle devam etti: “İster istemez bir karışıklık oluyor ve insanın başı karışıyor. Şu an Kürtçe isim yasak değil. Kürtçede aşikâr harflerimiz var. “X, W, Q, Î, Û, Ê üzere. Bu harfler hala yasak. Yıllardır bu harfler için gayret ediyoruz. Resmi olarak kabul edilmesini çok isteriz. İsim özgürlüğü olmalı. Kim ne isim koymak isterse koysun. Herkes istediği ismi taşıyabilir. Madem özgür bir ülke, ileri demokrasi diyorlar, en kolayından isim özgürlüğü neden yok? Bir isimden bile korkuyorlar.”
‘BİNLERCE SEFER BUNU AÇIKLAMAK ZORUNDA KALDIM’
Baysal, çift isimli olmanın beraberinde getirdiği zorlukları ve başından geçenleri anlattı: “Ben 30 yaşındayım. İsmimin Yılmaz olduğunu öğrendikten sonra insanlara daima bir açıklama gereği duyuyorsun. ‘Gerçek ismim Rêber Kürtçe yasak olduğu için Yılmaz konulmuş’ diye binlerce defa bunu açıklamak zorunda kaldım. Birine Rêber diyorsun, diğer bir arkadaşın geliyor Yılmaz diyor. Bu sefer güvensizlik, acabalar, kuşkular oluyor palavra mı söylüyorum diye. Bu sefer çabucak bir açıklama zorunluluğun oluşuyor. Bu bile güvensizlik nedeni oluyor. Rêber miyim, Yılmaz mıyım, ben bile bilmiyorum.”
‘İKİ FARKLI İSİM, İKİ FARKLI HAYAT DEMEK’
Mehmet Cebe’nın Kürtçe ismi Çekdar. Çekdar da benzeri durumu yaşayan binlerce çocuktan biri. Cebe’ye nazaran iki isim, iki farklı insan demek olduğunu, bu nedenle iki hayat yaşadığını söylüyor: “İsmimin Çekdar olmasını çok isterdim. Beşerler kendi isimleriyle anılmak, çağrılmak ister. 1993’te köyümüz yakıldı. Biz de Manisa’ya göç ettik. Okula gittiğim vakit ismimin Mehmet olduğunu bilmiyordum. Öğretmenler bana Mehmet diye sesleniyordu. Kim ya bu Mehmet diye soruyorsun. Öğretmenler daha sonra Mehmet’i kabullenmediğimi anladılar. Bana Çekdar demeye başladılar. İki hayat yaşıyorsun. İki farklı insan oluyorsun. Mehmet dedikleri vakit öteki, Çekdar dedikleri vakit ise öbür bir beşere dönüşmek zorunda kalıyorsun. Çok güç bir durum. İki hayat yaşıyoruz. Göç ettik ve bilmediğimiz bir kente gittik. Gittiğimiz kent dışlamaya elverişli bir yerdi. Birinci vakitlerde çok zorlandık. Hem ailelerimiz hem isimlerimizden kaynaklı mesken verilmiyordu bize. Daha doğrusu Kürtlüğümüzle kaynaklanıyordu. Bundan ötürü birinci başlarda hiç isim kullanamıyorduk.”
Mehmet Cebe, Çekdar ‘BAŞKA KENTLERE GİTTİĞİN VAKİT ÇOK SIKINTI OLUYOR’
İsmi nedeniyle öğretmenler tarafından tehdit edildiğini belirten Cebe, yaşananları şöyle anlattı: “Bütün öğretmenler için geçerli değil lakin birçok öğretmen Kürtçe isimleri kabul etmiyorlardı. Çekdar ismiyle seslenen arkadaşlarımı okuldan atmakla tehdit ediyordu. Resmi ismi neyse o denli hitap edeceksiniz diye daima uyarıyorlardı. Bir yere gidiyorsun, ikilemde kalıyorsun. Çekdar mı diyeyim yoksa Mehmet mi diyeyim? Çekdar desen nasıl bir reaksiyon verecek? Mehmet desen nasıl reaksiyon verecekler bilmiyorsun. Bütün bu gayret insanın lisanı içindir. Benden sonrakiler yaşamasın. Nitekim çok güç bir şey. Kendi köyünde, milletinin içinde olsan kimlikteki ismi kullanmazsın. Öteki kentlere gittiğin vakit çok sıkıntı oluyor.”
‘İNSAN KENDİ İSMİYLE ANILMAK, TANINMAK İSTER’
Cebe, isminden ötürü yaşadığı bir anısını da şöyle paylaştı: “Biz arkadaşlarla Kocaeli tarafında iki günlük bir daire tuttuk. Kimlik vermemiz gerektiği için kimliğimi vermiştim. O vakit arkadaşlarım ismimin Mehmet olduğunu bilmiyorlardı. Asker kaçağıydık. Bu yüzden gece Jandarma konutu bastı. Benim iki arkadaşım kapıyı açtı. Mehmet kim diye sormuşlar. Bunlar da tanımıyoruz demişler. Tanımıyoruz deyince yeterlice şüphelenmişler. ‘Mehmet’in içerde olduğunu biliyoruz bize kimlik vermiş’ diye içeri daldılar. Alışkanlık olduğu için arkadaşlarına bile resmi olan ismini söyleyemiyorsun. İnsan kendi ismiyle anılmak ve tanınmak istiyor.”
Kaynak: Gazeteduvar
