Bu kış dünya Enerji piyasaları için her zamankinden problemli geçebilir. Geçtiğimiz hafta enerji fiyatlarında yaşanmış olan üstün dereceli seviyedeki dalgalanmalar, elektrik kesintileri ve ülkelerin enerji tedarikindeki problemlere dair tüm dünyadan gelen Haberler bunun en mühim işaretleri şeklinde. Dünya enerji piyasasına hakim uzmanların bu konudaki ortak görüşleri ise aslolan tehlikenin havaların soğuması ve enerjiye olan talebin daha da artmaya başlaması ile kendini göstereceği yönünde. Hele bir de kuraklık devam ederse hakkaten alarm zilleri çalabilir.
Peki bu kriz iyi mi başladı? Oldukca kısa süre ilkin pandeminin tesiri zirvedeyken enerji ‘sudan ucuz’ olmamış mıydı? İşte temel etken de gene aynı noktada. O dönem dünya ekonomisi aşırı yavaşlamış hatta durmuştu. Üreticiler ve tedarikçiler ellerindeki petrolü tutmanın bile maliyetini ödemek istemiyor, neredeyse parasız vermeyi kabul ediyordu. Şimdi ise dünya ekonomisi kısa sürede hareketlenmeye başladı. Sadece yüksek devirle dönmek isteyen dünyanın dinamikleri buna ayak uyduramıyor. Zira pandemide dev limanlar çalışmamış çalışanları dağılmıştı. Oldukca sayıda yeni enerji tesisi üretimine ara vermiş ve talepte ciddi düşüşler yaşanmıştı.
Çin şeklinde dünya devi bir ülke bile üretimde sıkıntılar yaşamaya başladı. Temel niçin enerji talebine rağmen arzın yetersiz kalması. Çin’in Avustralya’dan yeterince Kömür alamayıp ABD ve Rusya’ya yönelmesi, Avrupa’nın rüzgar üretimindeki düşüşün etkisiyle yenilenebilir enerjiden istediği verimi alamamaması, kendi Doğalgaz stoklarını yükselen fiyatların da etkisiyle kış öncesi dolduramaması sonucu kömürün fiyatı 3’e katlanırken doğalgaz da üstün dereceli tutarları görmüş oldu.
Ek olarak ABD’de petrol şirketleri yeni kuyu yatırımı yapmaktan kaçınıyor. Rusya’nın gaz satarken dünyanın bu durumu karşısında naz yapması ve LNG gazlaştırma terminallerinin üretimlerine ara vermesi de fiyatlarda etkili oluyor. Uzun vadeli kontratlarda şimdilik bir sorun olmasa da eğer bir ülke spot piyasadan enerji temin etmek zorunda kalıyorsa en pahalı seviyeden almaya mahkum. Türkiye’de de son dönemde doğalgaz, elektrik ve akaryakıta peş peşe zamlar gelmişti. Hükümetin olası yeni zamlar mevzusunda atacağı adımlar ise hemen hemen net değil.
Durum Avrupa’da eleştiri. Son tüketicinin faturalarında ciddi artışlar umut ediliyor. Gaz tutarları 2021’de 2020^ye nazaran yüzde 500 artış gösterirken kömür fiyatı ise 2011’den beri en yüksek seviyede.
Çin PMI endeksi eylül ayında beklenmedik şekilde 49.6’ya düştü. Önceki ay PMI 50.1 olmuştu. PMI da 50 eleştiri eşik kabul ediliyor. Uzmanlar düşüşte elektrik kullanımındaki engellemeler ve artan girdi maliyetlerinin etkili bulunduğunu söylüyor. Çin ekonomisinde ivme, artan maliyetler ve enerji krizi sebebiyle zayıfladı. Çin, elektrik üretiminde ana kaynak olarak kömürü kullanıyor. Geçen ay kömür tedarikinde yaşanmış olan sorun sebebiyle ülkenin doğu bölgelerinde bazen elektrik kesintileri yaşanmış, hatta Trafik ışıkları ile web hattının bile çalışmadığı olmuştu.
Avrupa’da yaşanmış olan gaz krizinde Rusya’nın spekülatif hamlelerinin de tesiri olduğu söyleniyor. Rakip Ukrayna’yı cezalandırmak isteyen Moskova, geçen hafta bu ülke üstünden Avrupa’ya ulaşan gazın miktarını üçte bir oranında azaltmıştı. Almanya’ya Rus gazını taşıyacak ve Gazprom tarafınca bitirilen boru hattının hizmete alınması amacıyla baskı yapmak için Rusya’nın Avrupa’yı enerji darboğazına itmek istediği de belirtiliyor. Gazı “tabanca” olarak kullanmakla suçlanan Rusya ise bu krizden tek avantajlı çıkacak ülke olarak gösteriliyor.
HER ne kadar dünyada doğalgaz tedariğinde sorun yaşansa da, Türkiye’nin 2026 yılına kadar devam eden uzun dönemli doğalgaz alım anlaşmaları mevcut. Bu anlaşmalar yardımıyla Türkiye’nin enerji mevzusunda kısmen eli kuvvetli konumda. Bu sayede Türkiye’nin doğalgaz fiyatlarında yaşanacak artışlardan oldukca fazla etkilenmemesi umut ediliyor.
Uzmanlara nazaran bu mesele oldukca sayıda değişik işlemden oluşan ve çözülmesi için değişik formüllerin bir araya gelmesi ihtiyaç duyulan karmaşık bir matematik probleminden ayrımsız. Sorun çözülene kadar da dünya enerji fiyatlarındaki pahalılık devam edecek. Hatta şu anki seviyeler ocak ve şubat ayına nazaran oldukca daha ucuz kalabilir. Arzda yaşanmış olan problemlerin birçok ülkede elektrik kesintilerine yol açmasından kaygı ediliyor.
4 MADDEDE ENERJİ KRİZİNİN NEDENLERİ?
1- Dünyada etkili olan kuraklık hidroelektrik ve rüzgar santrallarındaki üretimi vurdu. Başta Avrupa olmak suretiyle hepimiz bu açığı doğalgaz, kömür şeklinde bas yük santralleriyle kapatmaya çalışıyor. Bu ise doğalgaz ve kömür talebini artırıyor. Ani gelişen bu talep piyasada kömür arzında sıkıntıya niçin oldu. Fiyatlar 3’e katlandı.
2- Kömür tutarları ile karbon vergisi fiyatlarındaki artış ise Avrupa’yı bir başka açmazla karşı karşıya bırakıyor.
Bu kere da kömüre ek olarak yaklaşan kış mevsimi ve Avrupa’da yer altı doğalgaz depolarının son 5 senenin en düşük seviyesine inmesinin etkisiyle naturel gaz tutarları zamanı üstün dereceli seviyelere terfi etti. Artışın gelecek aylarda elektrik üretimi ve ısınma amaçlı doğalgaz tüketimindeki artışın etkisiyle yükselmeye devam etmesi umut ediliyor.
3- ABD’de petrol şirketlerinin yatırımcılarına temettü dağıtmak için yeni yatırım yapmaktan kaçınması. Firmalar ellerindeki karlarını hissedarlarına söz verdikleri şeklinde dağıtmak istiyor. Eğer temettü vermeyip karı yeni kuyu yatırımına ayırırlarsa hissedarların kaçacağından korkuyorlar.
4- Çin başta olmak suretiyle büyük üretici ülkelerin enerji temininde problemler yaşaması fiyatların ciddi derecede artmasına yol açtı.
Enerji krizinin birçok etkenin bir araya gelmesi ile oluştuğunu söyleyen Enerji Uzmanı Güvenilir Emrah Danış, bu mevzuda Avrupa ve Türkiye’yi bekleyenleri şöyleki sıraladı:
”Pandemi döneminde yaşanmış olan tedarik sıkıntısı sonucu Avrupalı firmalar yeni yatırımlarla bu problemi çözmeye çalışmıştı. Bu da kıtada enerji talebini arttırdı. Doğalgaz stokları hızla eridi ve son 10 senenin en düşüne geriledi. Depoların doluluk oranı yüzde 70’lerde. Avrupa ülkeleri yüksek gaz tutarları ve gaz tedarikinde yaşadıkları problemler sebebiyle yazları doldurulması ihtiyaç duyulan bu depoları dolduramadı.
Avrupa’dan Asya’ya Latin ABD’dan Orta Doğu’ya kadar bir oldukca ülke gaz arayışını girince arzdaki düşüşün ve piyasalardaki spekülatif işlemlerin de etkisiyle internasyonal piyasalarda LNG tutarları ve TTF’de işlem gören vadeli naturel gaz kontratları zamanı üstün dereceli seviyelere çıktı. Bin metreküp başına 1.800 doların üstüne çıktıktan sonrasında yine geri çekildi. İthal kömürün fiyatı 270 doların üzerine çıktı. Birçok ülke Rusya ve öteki üretici ülkelerden ilave kömür tedarik etme çabasında” diye konuştu.
Internasyonal piyasalara baktığımızda bu artışların bir tek enerjide değil pamuktan, kahveye alüminyumdan şekere, bakırdan buğdaya, soya fasulyesine kadar birçok emtia ürünlerinde de yaşandığını görüyoruz. Gelecek aylarda internasyonal piyasalarda enerji ve öteki emtia ürünlerindeki artışların devam etmesi umut ediliyor.
Türkiye’de hidroelektrik üretimindeki düşüşe bağlı olarak HES’lerden elektrik üretiminin düşmesi, elektrik talebindeki süratli artış ve kış aylarında konutlardan gelecek talebin de etkisiyle doğalgaz tüketimimizin bu yıl 58 milyar metreküpe gelecek yıl ise 60 milyar metreküpe ulaşmasını bekliyoruz bu artış ne yazık ki doğalgaz ithalatımız da arttıracak.
Devletimizde elektrik ve doğalgazda devletin uyguladığı sübvansiyonlar artan fiyatların etkisiyle daha da artacak. Buna ek olarak artan enerji fiyatların etkisiyle ülkemizin enerji ithalat faturasının artıracağını da göz önüne aldığımızda halkımızın bu yıl enerjiyi verimli kullanımı oldukça büyük ehemmiyet arz ediyor.”
Enerji ve Doğal Kaynaklar Bakanı Fatih Dönmez, NTV’ye verdiği röportajda, doğalgaz fiyatlarıyla ilgili olarak “Fedakarlık yaparak vatandaşa minimum şekilde yansıtıyoruz. Hane halkına ve ufak tüketiciye artan maliyeti tam yansıtmıyoruz. Gerekirse Rusya’dan ilave gaz alınır, yetkililer bu mevzuda bir sorun olamayacağını belirtti” ifadelerini kullandı.
