Bern Üniversitesi
Bern Üniversitesi öncülüğündeki memleketler arası araştırma grubu, bir kırmızı cüce yıldızın yörüngesinde dönen alt-Neptün tipi bir ötegezegen keşfetti. Yapılan keşif, Meksika’da bulunan SAINT-EX gözlemevinin sürdürdüğü müşahedeler sayesinde de gerçekleştirildi. SAINT-EX, Bern Üniversitesi’ne bağlı Uzay ve Yaşanabilirlik Merkezi (CSH) ile NCCR Gezegen Araştırmalarında Ulusal Yetkinlik Merkezi’nin de dahil olduğu bir konsorsiyum tarafından yönetiliyor.
‘Kırmızı cüceler’ küçük boyutlara sahip yıldızlardır ve bu sebeple Güneş’ten çok daha soğukturlar. Buna emsal yıldızların etrafında, yıldızına Güneş sistemimizdekilerden çok daha yakın olan gezegenlerde dahi sıvı su bulunması olasıdır. Bir ötegezegen ile yıldızı ortasındaki uzaklık, tespit süreci açısından büyük değere sahip bir etkendir: Bir gezegen mesken sahibi yıldızına ne kadar yakınsa, tespit edilme mümkünlüğü da o derecede yüksek olur.
Geçtiğimiz günlerde Astronomy and Astrophysics isimli mecmuada yayınlanan bir araştırmada, Bern Üniversitesi CSH Uzay ve Yaşanabilirlik Merkezi’nden Dr. Nicole Schanche öncülüğündeki araştırmacılar, yakınlarda bulunan bir kırmızı cücenin etrafında dönen ve TOI-2257 b ismi verdikleri bir ötegezegen keşfettiklerini duyurdular. Nicole Schanche, tıpkı vakitte Bern Üniversitesi’nin Cenevre Üniversitesi ile birlikte yürüttüğü Araştırma Gezegenlerinde Ulusal Yetkinlik Merkezi’nin bir üyesi.
TAHLİLİN BİR KESİMİ OLAN ÖZEL TELESKOP
Güneş sistemimizden çok uzakta bulunan öte gezegenler direkt doğruya teleskopla görülemezler; çünkü çok küçüktürler ve ışığı çok az yansıtırlar. Fakat, araştırmacılar, gibisi gezegenleri tespit etmeyi amaçlayan tek taraflı bir transit yolu kullanıyorlar. Bu formül, gezegenler bir yıldızın önünden geçtiği sırada yıldızın parlaklığında yaşanan düşüşleri görebilmek hedefiyle teleskop kullanımını içeriyor. Yıldızın parlaklığında yaşanan düşüşlerle ilgili tekrarlanan müşahedeler, gezegenin yıldızın etrafındaki yörünge dönemine dair kesin ölçümler sağlar ve geçişin derinliği, araştırmacıların gezegenin çapını belirlemesine imkân tanır. Radyal sürat ölçümlerinin kullanımı üzere öbür yollarla hesaplanan gezegen kütle iddialarıyla birleştirildiğinde, gezegenin ne kadar yoğunluğa sahip olduğu hesaplanabilir.
‘TOI-2257 b’ isimli gezegen, başlangıçta NASA’nın ‘Transiting Exoplanet Survey Satellite’, yani kısaca TESS isimli uzay teleskobundan sağlanan datalarla tanımlandı. Toplam dört ay mühletince küçük bir yıldız gözlemlendi; lakin müşahedeler ortasında kalan boşluklar, parlaklıktaki azalmanın 176, 88, 59, 44 yahut 35 günlük bir yörüngeye sahip bir gezegenin [yıldızın bize dönük yüzünden] geçişiyle açıklanıp açıklanamayacağının bariz olmadığı manasına geliyordu.
Las Cumbres Gözlemevi Global Teleskopu ile yıldız üzerinde yapılan müşahedeler, daha sonra 59 günlük yörünge dönemine sahip bir gezegenin parlaklıkta düşüşe yol açma ihtimalini dışladı. Nicole Schanche, “Ardından, 35 günlük bir yörünge müddetinin mümkün olup olmadığını öğrenmek istedik” diye izah ediyor.
CSH ve NCCR PlanetS tarafından birlikte yönetim edilen ve Meksika’da bulunan SAINT-EX teleskopu, kırmızı cüceleri ve gezegenlerini daha detaylı halde incelemek hedefiyle özel olarak tasarlandı. Proje, tanınmış muharrir, şair ve havacı Antoine de Saint-Exupéry’yi (Saint-Ex) onurlandırmak emeliyle bu türlü isimlendirildi. SAINT-EX, TOI-2257 b’nin kısmi geçişini gözlemledi ve ötegezegenin yıldızının etrafındaki 35 günlük yörünge dönemini tam olarak doğrulayabildi. Data sürece sürecinde yer alan ve CSH’de misyon yapan araştırma ortak müellifi Robert Wells, “35 gün sonra SAINT-EX, sistemin özellikleri hakkında bize daha fazla bilgi sağlayacak biçimde geçişin tamamını gözlemleyebildi” diyor.
SİSTEMSİZ YÖRÜNGEYE SAHİP ILIMAN BİR GEZEGEN
TOI-2257 b gezegeni, otuz beş günlük yörünge dönemi ile gezegende sıvı suyun bulunmasının mümkün olduğu bir uzaklıkta mesken sahibi yıldızın etrafında döner ve bundan dolayı ömrün filizlenmesi için elverişli şartlar mevcut olabilir. Küçük bir kırmızı cüce yıldızın yakınlarındaki bu ‘yaşanabilir bölgede’ bulunan gezegenlerin incelenmesi nispeten kolay zira daha kısa bir yörünge dönemine sahipler ve bu yüzden daha sık gözlemlenebiliyorlar. TOI-2257 b’nin (Dünya’nınkinden 2.2 kat daha büyük olan) yarıçapı, gezegenin ziyadesiyle gaz halinde olduğunu ve yüksek atmosfer basıncının yaşama elverişli olmadığını gösteriyor.
Nicole Schanche, “TOI-2257 b’nin dairesel, eş merkezli bir yörüngeye sahip olmadığına şahit olduk” diye aktarıyor. Gerçekte, bu, şu ana dek görece ılık bir yıldızın yörüngesinde döndüğü keşfedilen en tuhaf gezegen. Nicole Schanche, kelamlarını “Bu, yaşama elverişlilik potansiyeli açısından berbat bir haber” diyerek sürdürüyor: “Gezegenin ortalama sıcaklığı konforlu olsa da, gezegenin yörüngesi üzerinde, yıldızından uzak ya da yakın olduğu pozisyona bağlı olarak -80°C ile yaklaşık 100°C ortasında değişiyor.”
Bu şaşırtan yörüngeye dair olası açıklamalardan biri, sistemde daha gerilerde devasa bir gezegenin gizlendiği ve TOI 2257 b’nin yörüngesini bozduğu olabilir. Yıldızın radyal suratını ölçen daha fazla müşahede, tuhaflığının doğrulanmasına ve geçiş esnasında gözlemlenemeyen mümkün öteki gezegenlerin aranmasına yardımcı olacaktır.
Yazının yepyenisi SciTech Daily sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)
Kaynak: Gazeteduvar
