ANKARA – Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’nde yaklaşık 3.5 yıl geride kaldı. “Tek kişilik hükümet” sisteminde Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri ile yapılan düzenlemelerin sayısı ve genişliği Meclis’in yasama yetkisine tesiri açısından tenkit konusu olurken bir öbür tartışma da “Cumhurbaşkanı Kararları” ile yapılan düzenlemeler.
Datalara nazaran yeni sistemde, yarısı ‘Cumhurbaşkanlığı Kararnamesinde Değişiklik Yapan Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi’ olmak üzere 89 Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ile 3 bin 94 husus, 600 kişilik Meclis üyeleri tarafından ise 89 kanun ile 2 bin 683 unsur çıkarıldı.
Bu süreçte 5 bin 87 Cumhurbaşkanı kararı alındı, bu kararların 2 bin 347’si Resmi Gazete’de yayımlanırken başka kararların ne olduğu ise bilinmiyor. Kamuoyunda büyük tartışma konusu olan İstanbul Sözleşmesi’nin kaldırılması da bir Cumhurbaşkanı kararı ile mümkün oldu.
Bu süreçte AYM’ye yapılan 66 kanunla ilgili iptal müracaatından yalnızca 24’ünde; 89 Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi’nin 66’sına ait iptal talebinde yalnızca 11’inde karar çıktı.
CHP İstanbul Milletvekili, TBMM Anayasa Komitesi Üyesi Prof. Dr. İbrahim Kaboğlu, 24 Haziran seçimlerinin akabinde uygulamaya geçen Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’nde geçen yaklaşık 3.5 yılın bilançosunu çıkardı. Yasama, yürütme alanlarında bu süreçte tüm kararname, kanun ve kararları gözden geçirerek “Kurumsal yapı çökerken tek kişi büyüyor, yasama-yargı monarka çalışıyor” başlıklı rapor hazırlayan Kaboğlu’nun tespitleri özetle şöyle oldu:
44’Ü DEĞİŞİKLİK KARARNAMESİ OLMAK ÜZERE 89 CUMHURBAŞKANLIĞI KARARNAMESİ ÇIKTI: Cumhurbaşkanı’nın parti genel başkanlığının Anayasa’nın üstünlüğü ve anayasal kurumların nizamlı ve istikrarlı işleyişini zaafa uğratan “istismarcı uygulaması”, Türkiye Cumhuriyeti’ni, Anayasal devlet özelliğinden uzaklaştırdı. Bu müddet zarfında 300 normatif düzenlemeyle tam 5 bin 777 unsur yürürlüğe girdi. Bu sürecin başında birinci olarak 6 Kanun Kararında Kararname çıkararak (698, 699, 700, 701, 702, 703) 553 maddeyi yürürlüğe koydular. Akabinde, “aykırılıklarla dolu, gerekçesiz ve sarayda kimler tarafından yazıldığı bilinmeyen atanmışların” yazdığı Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri (CBK) geldi. 44 tanesi Cumhurbaşkanlığı Kararnamesinde Değişiklik Kararnamesi olmak üzere bugün sayısı 89 olan Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri’nin toplam husus sayısı tam 2 bin 541 oldu. CBK’larla sistemin başında çıkan kararnamelerle toplam unsur sayısı 3 bin 94 oldu.
MECLİS 90 KANUN ÇIKARDI: Mecliste 600 milletvekili, seçilmişler tarafından saydam olarak ve hiç değilse gerekçeli yazılan, bir nebze kurulları işletebildiği 2 bin 683 maddeyi görüşerek 205 teklifi yasalaştırabildi. Sarayda yapılan 89 kararname, Meclis’te yapılan 205 kanun demeyin. Bu kanunlaşan 205 teklifin 115’i milletlerarası antlaşma. Kanun sayısı ise 53’ü torba, 37’si kod kanun olmak üzere toplamda 90 tane. Bir yandan, parti başkanlığı yoluyla devlet idaresini tek bireyde birleştiren sistemin yürürlüğe koyduğu 3 bin 94 unsurluk kararnameler, öbür taraftan 600 kişilik seçilmiş Meclis’in üyelerinin yürürlüğe koyduğu 2 bin 683 unsurluk kanun teklifleri. Maalesef bunların da birçoklarının ya bakanlıklardan ya da Saray’dan gönderilen teklifler olduğu anlaşılıyor.
3.5 YILDA 5 BİNİN ÜZERİNDE CUMHURBAŞKANI KARARI ALINDI, YARISI YAYINLANMADI: Cumhurbaşkanı’nın kararnameler dışında yaygın olarak kullandığı bir başka yetkisi ise Cumhurbaşkanlığı kararları. 7 Ocak 2022 prestiji ile yayımlanan karar sayısı 5 bin 87’dir. Bu kararların 2 bin 347’si Resmi Gazete’de yayımlanırken öteki kararların ne olduğu dahi bilinememektedir. Yayımlanan kararların 604’ü çabuk kamulaştırma üzere mülkiyet hakkı teminatlarını ihlal eden kararlardır. Kimi kararlarında da ormanlık alan hudutlarını keyfi biçimde değiştirirken, İstanbul Kontratı üzere insan hakları kontratlarından çıkma üzere uygulamalar da bu kararlar ile yerine getirilmektedir. Kararlar, kimi vakit hak ve özgürlükleri ihlal ederken kimi vakit da Anayasamız gereği kanundan evvel gelen memleketler arası kontratlardan çıkmak için kullanılan öngörülemez ve belgisiz bir alandır. Cumhurbaşkanı kararname ve kararlar ile çok geniş yetki alanına sahipken; 27. Yasama devrinde çıkarılan birçok maddede ayrıyeten Cumhurbaşkanı’na geniş takdir yetkileri tanınmaktadır. Bu prestijle Cumhurbaşkanı kontrolsüz bir alana sahip olmaktadır.
300 DÜZENLEMEDEN ANTLAŞMALAR HARİÇ 140’I AYM’YE GÖTÜRÜLDÜ: Hükümet ve bakanlar heyetinin kaldırıldığı sistemde devlet idaresi “tek kişi” tercihlerine indirgendi. Yargı da yürütmenin güdümünde olunca, yürürlükteki anayasal kurallar uygulanamaz oldu. CHP olarak bu süreçte yürürlüğe giren 300 düzenlemeden, 68’i Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi, 66’sı Kanun, 6’sı Kanun Kararında Kararname olmak üzere toplam 140 düzenlemeyi iptal davası ile AYM’ye götürdük. 7 düzenleme üzerinde de çalışma sürüyor.
66 İPTAL DAVASINDAN 24’ÜNDE KARAR ÇIKTI: Anayasa Mahkemesi, müracaatlara uzun müddetlerde çok az karar verdi. Anayasa Mahkemesi, mecliste maddeleşen 205 tekliften, müracaat yapılamayan 115 memleketler arası antlaşma dışında kalan 90 kanunun 66’sına yönelik iptal davalarından yalnızca 24 kanuna ait karar verdi. Bu kararların 14’ünde iptal edilen bahisler olmakla birlikte öbür 10 karar ret istikametinde oldu. AYM’nin kanunlara ait verdiği kararların ortalama müddeti, 1 yıldan uzun, yaklaşık 16 ay. Kararların tamamında yürürlüğün durdurulması istemleri reddedildi. Tümüyle yahut kısmen iptal kararı verilen 14 kanun ortasında güvenlik soruşturması, oda liderlerinin adaylıklarıyla ilgili düzenleme, Boğaziçi İmar Affı düzenlemesi, belediyelerden ulaşım projelerine ait yapılacak kesintilerde Cumhurbaşkanı’nın belirleyici olmasına yönelik düzenleme, Ahlat Sarayı, Çandarlı Limanı ve Rize’deki dolgu alana ait düzenleme, KHK’lilerin pasaportlarını alabilmelerini Anayasa dışı kayıtlara ve polis tahkikatına bağlayan düzenleme dikkat çekti.
89 CUMHURBAŞKANLIĞI KARARNAMESİ’NDE DE İPTAL EDİLEN YALNIZCA 5 KARARNAME VAR: Çıkartılan 89 Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi’nin 66’sına ait iptal talebi ile müracaat yapıldı. 4 tanesi için hazırlıklar sürüyor. AYM bu müracaatlarla ilgili toplam 11 karar verdi. Bu kararların beşinde iptal edilen konular olmakla birlikte, öteki altısı ret kararları oldu. AYM, CBK’lere ait ortalama 17 ayda karar verebildi. Yapılan müracaat ve verilen karar oranlandığında ise müracaatların yalnızca 1/6’i karara bağlanmış durumda. Anayasa Mahkemesi’nin denetleme vazifesinden bu kadar kaçındığı ve son devirde üyeliklere yapılan siyasi atamalar dikkate alındığında, kanunlara ait verilen iptal kararlarının daha çok olması ise, bu yasama devrinde Anayasa’ya karşıt yasa yapma eğiliminin ispatı niteliğindedir.
ATANMIŞ YARDIMCI ERDOĞAN’A 73 GÜN VEKALET ETTİ: Parlamenter sistem devrinde Cumhurbaşkanı’na TBMM Lideri vekâlet ediyorken; parti başkanlığı yoluyla devlet idaresinde vekâlet misyonu cumhurbaşkanı yardımcısına verildi. Seçilmiş ve yürütme vazifesine tek başına sahip olan makama bir atanmışın vekâlet etmesi, “Türkiye Devleti bir Cumhuriyet’tir” kuralına alışılmamış olup, siyasal sorumluluk açısından da sıkıntılıdır. Geçtiğimiz üç yılda cumhurbaşkanı yardımcısı, Cumhurbaşkanı’na 73 gün vekâlet etti. 2018 yılında 19 gün, 2019 yılında 26 gün, 2020 yılında 15 gün ve 2021 yılında 13 gün vekâlet ederken; Covid-19 pandemisi tesiri ile 15 Mart 2020 sonrası 18 gün vekâlet etti. Pandemi nedeniyle seyahatler askıya alınmamış olsa idi, vekâlet mühleti çok daha uzun olacaktı.
İHTİSAS KOMİTELERİNDE İSTİKRARLI BİR ÇALIŞMA OLMADI: 3.5 yılda maddeleşen 205 tekliften 115 memleketler arası antlaşma çıkarıldığında 90 teklif komitelerde görüşüldü. En çok çalışan kurul 32 toplantı ile meclisin adeta “Torba komisyonu” olan Plan ve Bütçe Kurulu oldu. Adalet Komitesi 15 defa, Sanayi Kurulu 12 sefer toplandı. Anayasa’ya tersliği aşikâr olan birçok teklife rağmen en az çalışan kurulların başında Anayasa Komitesi geldi. Geçen 3.5 yılda Anayasa Komitesi biri İçtüzük, oburu Yassıada olmak üzere yalnızca 2 kere toplandı. Pandemi sürecinde Sıhhat Kurulu da yalnız 1 kere toplandı.
Kaynak: Gazeteduvar
