Cambridge Üniversitesi
Çeşidimizi temsil ettiği kabul edilen ve Doğu Afrika’da keşfedilen en eski fosillerin, yani Homo sapiens’in yaşı uzun vakittir belirsizliğini koruyordu. Artık, Etiyopya’daki devasa bir volkan patlamasının tarihlendirilmesiyle, daha evvel düşünülenden çok daha yaşlı oldukları ortaya çıktı. ‘Omo I’ diye isimlendirilen kalıntılar, 1960’ların sonlarında Etiyopya’da keşfedildi ve bilim insanları o günden beridir fosillerin bulunduğu çökeltilerin üstünde ve altında yer alan volkanik kül katmanlarının içerdiği kimyasal parmak izlerini kullanarak fosillerin tam yaşını anlamak için uğraşıyorlar.
YENİ TEKNİKLER TARİHİ GERİYE GÖTÜRDÜ
Cambridge Üniversitesi öncülüğünde çalışan milletlerarası bir bilim takımı, ‘Omo I’ kalıntılarının ve bir tıp olarak Homo sapiens’in yaşını tekrar gözden geçirdi. Fosilleri tarihlendirmeyi amaçlayan daha eski teşebbüsler, kalıntıların 200 bin yıldan daha eski olduğunu savunuyordu; buna rağmen, gerçekleştirilen yeni araştırmalar, 230 bin yıl evvel yaşanan devasa bir volkanik patlamadan daha eski olmaları gerektiğini ortaya koyuyor. Araştırmanın detayları Nature mecmuasında yayınlandı.
Omo I kalıntıları, Doğu Afrika Rift Vadisi hudutlarında kalan güneybatı Etiyopya’daki Omo Kibish Formasyonu’nda bulundu. Bölge, yüksek volkanik hareketliliğe sahip bir alan ve birinci insan kalıntıları ve taş aletler üzere eserler açısından güçlü bir kaynak niteliğinde. Bilim insanları, arkeolojik ve fosil malzemelerin bulunduğu alanın üstünde ve altındaki volkanik kül katmanlarını tarihlendirerek, Omo I’i, tipimiz Homo sapiens’e ilişkin en eski kalıntı olarak belirlediler.
Makalenin başyazarı olan ve Cambridge Coğrafya Bölümü’nde vazife yapan Dr. Céline Vidal, “Bu sistemleri kullandığınızda, Omo fosillerinin genel kabul gören yaşı 200 binin altında kalıyor; ama bu tarihlemede çok fazla belirsizlik mevcut” diyor: “Fosiller, kül çok ince taneli olduğundan hiç kimsenin radyometrik tekniklerle tarihlendirmeyi başaramadığı kalın bir volkanik kül katmanının altında bir küme halinde bulundu.”
VOLKANİK BİR PATLAMANIN İNCELENMESİYLE ANLAŞILDI
Profesör Clive Oppenheimer öncülüğünde yürütülen dört yıllık bir projenin kesimi olarak, Vidal ve meslektaşları, ‘geç Orta Pleistosen’ ismiyle da bilinen bir vakit dilimi olan Homo sapiens’in ortaya çıktığı periyotta, Etiyopya Yarığı’ndaki büyük volkanik patlamaların tamamını tarihlemeye çalışıyorlar.
Araştırmacılar volkanik birikintilerden süngertaşı örnekleri topladılar ve bunları milimetreden daha küçük boyutlara ayırdılar. Vidal, “Her püskürme, magmanın yüzeyin altında izlediği yol tarafından belirlenen ve kendi evrimsel öyküsünü taşıyan kendi parmak izine sahip” diyor: “Taşı ezdiğiniz vakit, içinde barındırdığı mineralleri açığa çıkarırsınız ve akabinde onları tarihlendirebilir ve mineralleri bir ortada tutan volkanik camın kimyasal parmak izini belirleyebilirsiniz.”
Bilim insanları, Kamoya Hominin Bölgesi’nden alınan kalın volkanik kül katmanının (KHS külü) parmak izini, 400 kilometreden daha uzakta bulunan Shala yanardağının patlamasıyla ilişkilendirmek hedefiyle yeni jeokimyasal tahliller gerçekleştirdiler. Ardından, araştırma takımı, yanardağdan alınan süngertaşı örneklerini günümüzden 230 bin yıl öncesine tarihlendirdi. Omo I fosilleri bu özel kül katmanından daha derin bir noktada bulunduğu için, 230 bin yıldan daha eski olmaları gerekir.
Vidal, “İlk olarak jeokimyasal bir eşleşme olduğunu görmüş olsam da şimdi Shala patlamasının tarihine ulaşamamıştık” diyor: “Shala Yanardağı’ndan alınan örnekleri derhal Glasgow’da bulunan meslektaşlarımıza gönderdim ve böylelikle kayaların yaşını ölçebildiler. Sonuçlar bana ulaştığında ve bölgedeki en yaşlı Homo sapiens’in daha evvel varsayım edilenden daha yaşlı olduğunu öğrendiğimde, nitekim de büyük bir heyecana kapıldım.”
Etiyopya’daki Addis Ababa Üniversitesi’nde misyonlu olan ve şu anda Botswana’nın Biust kentinde bulunan saha araştırmasının ortak müellifi ve araştırma kümesi ortak başkanı olan Profesör Asfawossen Asrat, “Omo Kibish Formasyonu, geçmişte büyük zahmetlerin akabinde ulaşılan ve araştırılan geniş bir tortul birikintidir” diyor: “Omo Kibish Formasyonu’nun, bilhassa kül katmanlarının stratigrafisini* daha yakından incelememiz, bölgedeki en eski Homo sapiens’in yaşını en az 230 bin yıla çıkarmamızı sağladı.”
Paris’teki Musée de L’homme’da çalışan araştırma ortak muharriri Dr. Aurélien Mounier, “Homo sapiens soyunun birinci evrelerine dahil olduğu düşünülen başka Orta Pleistosen fosillerinden farklı biçimde, Omo I, uzun ve global bir kafatası kubbesi ve çene üzere kesin biçimde çağdaş insan özelliklerini barındırıyor” diyor: “Yapılan yeni tarih iddiası, fiiliyatta onu tartışmasız biçimde Afrika’daki en eski Homo sapiens haline getiriyor.”
Araştırmacılar, bu yeni çalışmanın Doğu Afrika’da bulunan Homo sapiens için yeni bir asgari yaş ortaya koymasına rağmen, yeni bulguların ve yeni araştırmaların, cinsimizin yaşını vakit içinde daha da geriye götürebileceğini tabir ediyorlar.
Vidal, “İnsanlığı fakat elimizde bulunan fosillere dayanarak tarihlendirebiliriz; hâl böyleyken, ulaştığımız sonucun cinsimizin kesin yaşı olduğunu söylemek mümkün değil” diyor: “İnsan evrimi araştırması kesintisiz biçimde hareket halindedir: Anlayışımız geliştikçe sonlar ve vakit çizelgeleri de değişir. Bununla birlikte, bu fosiller insanların ne kadar da dirençli olduklarını; doğal afetlere bu kadar yatkın bir bölgede hayatta kaldığımızı, geliştiğimizi ve göç ettiğimizi gözler önüne seriyor.”
YAŞADIKLARI BÖLGE ÖZEL ŞARTLARA SAHİP
Oppenheimer, “İlk atalarımızın jeolojik açıdan faal bir ayrık vadide yaşaması büyük ihtimalle bir tesadüf değildi; göller yağışlardan gelen suları toplayarak taze su sağlıyordu ve hayvanları kendine çekerek, yaşayan ve binlerce kilometre boyunca uzanan doğal bir geçiş koridoru üzere hizmet ediyordu” diyor: “Volkanlar taş aletler yapmak için kusursuz gereçler sağladı ve kimi vakit büyük patlamalar çevreyi değiştirdiğinde, düşünsel marifetlerimizi geliştirmeye mecbur kaldık.”
Çalışmaların büyük kısmının gerçekleştirildiği Cambridge Tephra Laboratuvarı’nın yöneticisi ve araştırmanın ortak muharriri olan Profesör Christine Lane, “Bilimsel yaklaşımımız, Doğu Afrika’da bulunan Homo sapiens bağlamında yeni bir asgari yaş sağlıyor; ama bu bölgede yaygın biçimde yaşadıklarına inanılan Homo sapiens’in ortaya çıkışıyla ilgili bir en eski tarih hududu bulmanın önündeki zahmetler varlığını muhafazaya devam ediyor” diyor: “Ulaşılan yeni bulguların ve yeni çalışmaların cinsimizin yaşını vakit içinde daha da geriye götürmesi mümkün görünüyor.”
Vidal, “Etiyopya Yarığı’ndaki patlamalardan ve öbür tortul oluşumlardan toplanan kül birikintileriyle ilişkilendirmeye çalıştığımız pek çok diğer kül katmanı var” diyor: “İlerleyen periyotta, bölgede bulunan başka fosillerin yaşını da daha isabetli biçimde tespit etmeyi umut ediyoruz.”
*Stratigrafi, yerkabuğu katmanlarının nizamını, dizilişini inceleyen bilim alanı.
Yazının yepyenisi Phys.org sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)
Kaynak: Gazeteduvar
