Uzun yıllar siyaset sahnesinde yer alıp, çeşitli bakanlık misyonlarında bulunan Dr. İmren Aykut, 1924 yılında bayanlara milletvekili seçme ve seçilme hakkı tanınan 5 Aralık tarihinin, Demokrasi Bayramı olarak kabul edilip, kutlanmasını istedi.
Türkiye’de demokrasiye gerçek manada 5 Aralık 1934 tarihinde geçildiğini belirten eski Etraf Bakanı İmren Aykut, şunları söyledi:
Her dakika demokrasiden kelam edenler 5 Aralık’tan hiç kelam etmiyorlar. Demokrasi Türkiye’ye 5 Aralık’la birlikte geldi. Atatürk, bayanlara bu hakları tanırken türlü engellemelerle karşılaştı. 1922’de saltanat kaldırıldı ve 1923’te de Cumhuriyet rejimine geçildi. Artık ülkeyi yönetecek takımlar, halkın oylarıyla yani seçimle iş başına gelecekti. Lakin bu tarihte seçimde oy kullanacak şahıslarda, seçilecek şahıslar de yalnızca erkeklerdi. Yani Cumhuriyet rejimine geçilmiş lakin demokrasiye geçilmemişti. Zira nüfusun yarısı idare takımlarını seçebiliyor, aday olabiliyor ve seçilebiliyordu. Aslında Cumhuriyetin ilanından evvel de Atatürk’ün gayesinde, ‘demokratik rejim’ vardı. Lakin o günkü ortamda birinci etapta bunu gerçekleştiremeyeceğini anladığı için önce Cumhuriyeti ilan etti.
Cumhuriyetin ilanı ile birlikte bayanların kamusal alana girmesini sağlayan yasal ve yapısal ıslahatlar hızlandı. Bu yüzden evvel 17 Şubat 1926 da uygar kanunu çıkartarak, bayanlara boşanma hakkı, velayet hakkı, mirasa ait düzenlemeler ve malları üzerinde tasarruf hakkı tanındı. 1930’a gelindiğinde de bayanların belediye meclislerinde oy vermesini, aday olabilmesini ve seçilebilmesini sağlayan kanunu çıkarttı. Bu kanunla bayanlara belediye seçimlerinde seçme ve seçilme hakkı tanındı. Birinci bayan belediye lideri da 1950 tarihinde Mersin’de seçildi; Sayın Müfide İlhan… 1933 tarihinde de, Köy Kanunu’nda değişiklik yapılarak bayanlara köylerde muhtar olma ve İhtiyar Heyetine üye seçme ve seçilme hakları verildi. Birinci bayan muhtar da Aydın’ın Karpuzlu köyünde seçildi; Gül Esin…
HİÇ DE KOLAY OLMADI
5 Aralık 1934’de ise 1924 Anayasası’nın 11. Hususundaki seçme ve seçilme hakkını düzenleyen kısımdaki “…Sadece erkekler “ yazılı iki kelimeyi kaldırarak, bayanların siyaset yapabilmelerinin önündeki mahzuru kaldırdı. Bu hiç de kolay olmadı. TBMM’de o azman büyük tartışmalar yaşandı, “Kadınlara neden bu hakkı verelim, ne gerek var, onlar siyasetten anlamazlar” üzere laflar söylendi, durumun kritikliğini gören Atatürk çıkıp tarihi bir konuşma yaptı ve vekillere, ‘Beyler! Bu bayanlarımız Kurtuluş Savaşımızda erkeklerle birlikte savaştılar. İçlerinden birçoğu şehit oldu. Artık bu bayanlarımızı mı ayıracaksınız” diyerek vekilleri ikna etti ve kanun çıktı. Akabinde 8 Şubat 1935 de yapılan seçimlerde 17 bayan birinci sefer meclise girdi ve Türkiye Cumhuriyeti’nin beşinci meclisinde yer aldılar.
CUMHURİYET BAYRAMI ÜZERE KUTLANMALI
Bu yüzden 5 Aralık tarihi çok kıymetlidir. Lakin 5 Aralık yalnızca bir bayan hakları günüymüş üzere yorumlanıyor; bu kadar dar bir çerçevede yorumlanması bence çok kusurlu. Zira 5 Aralık Türk halkının tümünün ülkenin idaresine katılma ve Türkiye Cumhuriyeti’nin geleceğini beraberce belirleme hakkını elde ettiği gündür. Bugünün aslında her yıl demokrasi bayramı olarak kutlanması gerekir. Bu, her şeyden evvel halkımızın demokrasiyi anlaması ve sahiplenmesi açısından kıymetlidir. Ülkemizde bu tarihte demokrasiye geçilmiş olduğu algılanamamış ve halka anlatılamamıştır. Bu nedenle demokrasi kültürü toplumumuzda tam olarak yerleşememiş ve gereğince sahip çıkılamamıştır. Tarihimizde bu yüzden bir çok darbe yaşanmış, ülkemiz büyük ziyanlar görmüştür.
Şayet 5 Aralık, 29. Ekim Cumhuriyet Bayramı üzere, bir bayram günü olarak kabul edilmiş ve her yıl kutlanabilmiş olsaydı halkımızın demokrasiyi anlaması ve sahip çıkması sağlanmış olurdu. Demokrasi iştirak rejimi, kararlara bayanlar birinci sefer 5 Aralık’ta kullanıldılar. Cumhuriyet ondan evvel erkekler rejimiydi. Erkekler karar veriyor, erkekler seçiyordu. Cumhuriyet Bayramı kutlanıyor, herkes öğrendi. Ama demokrasinin ne olduğu hala bilinmiyor. Halbuki Türkiye’ye demokrasi 5 Aralık’ta geldi. Ben bunu daha evvel de lisana getirmeye çalıştım Lakin TBMM’de bile kaygımı anlatamadım. TBMM ‘de kaç sefer gündeme getirdiğimde yüzüme manasız bir formda baktılar. Zira demokrasinin ne demek olduğunu bilmiyorlar. Demokrasi birçok açıdan tanım edilebilir lakin en kolay tarifiyle demokrasi bir iştirak rejimidir. Halkın tamamı kararlara katılıyorsa demokrasi budur. Bayan olarak oyunuzla ülkenin idaresine katılıyor musun, katılmıyor musun? Nasıl ki 29 Ekim Cumhuriyet Bayramı ise 5 Aralık’ın Demokrasi Bayramı olduğunu bayram kabul edilsin, her yerde Cumhuriyet Bayramı üzere kutlansın istiyoruz.
Kaynak: Sözcü
