Bugünlerde çok tanınan, halk ortasında herkesin anladığı halde kullanılan bir tabire yeni bir isim takmazsan, iktisat dünyasında bir hiçsin. Bırak Nobel almayı, Transilvanya Ticaret Odası işinsanları vizyon toplantısında bile konuşma yapmaya davet edilmezsin, Pülümür Komünizm’in Sesi Gazetesi “Ünlü Ekonomist dünyayı yok edecek tehdidi anlattı” diye başlık atmaz. Bakın Jim O’Neill’e BRIC (Brezilya, Rusya, Hindistan, Çin) diye bir tabir uydurdu, o günden bu yana banka hesabına bakmıyor bile.
İktisadın Ulu Çınarı FÖŞ de bu günlerde literatüre yaptığı eşsiz ve tarihe geçecek katkılarla “göze batıyor”. (Bu lafa bayılırım, bir şey benim gözüme batsa, ben de onu gö.üne batarım, ancak neyse).
Evvel “Bize dış çıpa lazım” diye Batı’ya yaltaklanmazsak ekonomiyi kurtaramayacağımızı vurguladım ki, maaşlı vatan haini olarak 31 yıldır tekrarlarım birebir nakaratı.
“Sonra ABD için uygun olan, Gelişmekte Olan Piyasalar için kötüdür” diye ikinci bombamla, yıktım sahneyi, eyledim Musul’u viran.
Ve..şimdi..karşınızda..Give it up..for..my man..FOSH…
Evet, işte söylüyorum: “Kırılgan Beşli gitti, Hasta Üçlü geldi”. Gelişmekte Olan Piyasaları (GOP, Ülkeler GOÜ) takip edenlerin malumudur, bundan evvel GOP burnuna kadar lağım çukuruna saplanıp da bir gün öncesi barsağına kadar mala giren dahi fon yöneticileri New York’un kokteyl barlarında “Yarın kim kuyruğu dikecek?” diye bahse girerken, yeniden bir akl-ı önce (Morgan Stanley) “Kırılgan Beşli” tabirini icat etmişti.
Brezilya, Endonezya, Hindistan, Güney Afrika ve Türkiye’dan oluşan bu beşli, püf desen “ben iflas ettim” diyecek kadar narin ve çıtkırıldım beş ülkeden oluşuyordu. Sonra, Fed tekrar para bastı, onu kıskanan AMB’ı da açtı muslukları borulardan gıcırtılar gelinceye kadar, toplu yırtma olayı.
Bu sefer GOP yeniden topun ağzında. Mart’ta Çin dışında sıcak para girişleri stoplarken, IMF daima olarak mali kriz uyarısı yapıyor, zira ABD doları ve thavil faizlerinin yükselmesi GOÜ’in vaktinden evvel mali sıkılaştırmaya yönelmesi ve devletin daha değerliye borçlanması demek. New York’ta barlar riskli, fakat “after hours” yani bizim Esenler’deki üzere gece yarısından sonra Nijeryalılar’ın işlettiği düğün salonlarında şaşallayan fon yöneticileri tekrar bahse giriyor, evvel hangi ülke aşısızlıktan Zombiland’e dönecek diye. Üç aday ülke öteki ülkelerin çok önünde gidiyor. Ancak hakkını verelim, bir Demokratik Kongo, bir Zimbabve, bir Mali bu adayları geçebilir de, dünyanın umuru duymaz. Zira, oralarda ne sıhhat hizmeti var, ne aşı, ne de Beyaz Adam.
Bu Hasta Üçlü Hindistan, Brezilya ve Türkiye. Yahut HiBrT…Nasıl fakat “hibrit”. Hibrit, zira “hibrit” virüslerden ölüyoruz. Bu hafta boyunca Brezilya’da her gün dört bin sambacı canını yitirdi Brezilya varyantından. Bilinen tüm varyantlar ortasında en tehlikelisi bu makûs çocuk. Sırada Hindistan var. Dün 153 bin olay, 833 kişi Buda’nın kollarına yürüdü. Lakin, Hindistan’da aşı ve test/nüfus oranı ondalıklarla ölçüldüğü için kaç yüzbin kişi “kim vurduya” gidiyor, yalnız Vishnu bilir.
Bu ülkelerin FX ve pay senedi performansına bakalım artık. Aşağıdaki iki tabloda Türkiye ve Brezilya’nın hisse ve FX’nin salgın telaşlarını de yansıttığını göreceksiniz. Hindistan adeta hiç Covid-19 görmemiş üzere, zira göya bu sene %11 büyüyecek. Ancak, büyüyemeyecek. Biz de büyüyemeyeceğiz, Brezilya da. Nedenini Sayın Fahrettin Koca’dan dinleyelim:
“Aşı konusu, yalnızca bizde değil tüm dünyada sorun. Yapılan bütün hesaplar, tüm dünyada şaştı. Harikulade bir aşı savaşı var. Mukavelelere uyulmuyor”.
Evet, varlıklı ülkeler her vatandaşı yalnız koldan değil, damardan ve popodan aşılayacak kadar yedek stok yaparken, bize gelince “sıranı bekle”.
Her gün yeni mütantlar peydah olurken, Hasta Üçlü’de vaka sayısının artmaması nerdeyse imkansız. Mesela, 3 gün evvel Hindistan’da ikili mütasyon taşıyan bir varyant bulundu. Türkiye’de hala İngiliz varyantı baskın, lakin yakında yerini daha çetin Güney Afrika’lı meslektaşına bırakarak işimizi zorlaştırabilir. Ayrıca, “bıraklım bir kaç kişi canını yitirsin, kâfi ki iktisat ayakta kalsın” da yanlış bir niyet. Hem Hindistan, hem de Brezilya turizmden bizim kadar olmasa da bir ölçü gelir elde ediyor. Brezilya salgının yayılması riskinin en yüksek olduğu bölümlerden tarım ve madencilikte başkan. Hindistan’ın yazılım, davet odaları ve düşük katma pahalı sanai bölümünde sıhhatsiz çalışma şartları enfeksiyon için adeta bire-bir.
Bir de “kırılma noktası” var. Bunu ben icat etmedim. İktisatta “cliff hanger effect” ya da “snow ball effect” de derler. Bir nokta gelir az-çok doğrusal bir çizgide giden hadise sayısı patlar. Zira; sıhhat sistemi yorulmuş, hastaneler dolmuş, oksijen ve palyatif ilaç bitmiştir. Brezilya bu noktayı aştı. Aşı yok ve fon yöneticileri daha çok Brezilya satacak. Hindistan için bu yaz bekliyorum kırılma noktasını, ancak güçlü bir ilaç endüstrileri var. Modi’nin azimle salgınla çabaya öncelik vermesi tahminen hasarı azaltabilir.
Bize gelince bu Pazartesi Lider Erdoğan’ın tüm Ramazan tam kapanma ilan edeceğini yazıyor Hürriyet’te Nuray Babacan. Umarım doğrudur. Yoksa, turizmi kaydederiz ki, bu yılın GSYH’dan en az %4-5 traş eder.
Hasta Üçlü niçin bu hale geldi? Yeterli dinleyin, zira bu tahlilden çıkartılacak çok değerli dersler var.
Hindistan lideri Narendra Modi, Brezilya Lideri Jair Bolsonaro ve Sevgili Liderim daima birebir başta: Popülist, otoriter, bilim takmayan ve bir kaç can kaybı için o denli ekonomik büyümeyi tehlikye atacak kadar “saf” olmayan güçlü önderler.
Jair, hastalığın varlığını dahi kabul etmedi. Modi, çok aşina olduğunuz bir sineması Hindistan’da da çekerek yazın salgın bitti dedi, ve çabucak parti mitinglerine koştu. Lebaleb, lakin vejiteryan ve körili lebaleb. Bizde durum malumunuz.
Jair, Trump üzere malarya ilacı aldı. Modi, Hindistan’ın meşhur alternatif tıp ve kocakarı ilaçlarına taktı. Bu da yetmedi. “Bizdeki virüs zayıf, bizi kesmez” yanılgısının yayılmasına vesile oldu. Erdoğan’ın en büyük 2 kusuru? Bir, geçen yaz olayları saklayarak hastalığın yalnız tüm yurda değil, turitler vasıtasıyla Rusya ve Almanya’ya da ikinci kere yayılmasında rol oynadı. İki, her an aşı gelecek, salgın bitecek diyerek halkı rehavete sevketti.
İşte size güçlü başkanlık sistemi, işte size karizmatik önder, işte size tek adam rejimi. Bir de mezardakilerle anket yapsalar, sanki parlamenter sistem kazanır mı?
FÖŞ
FÖŞ anlattı: Vatandaş Ne Vakit Dövizden TL’ye Döner?
FÖŞ yazdı: Bu iktisat NİÇİN HALA batmadı ya?
Atilla Yeşilada Sedef Kabaş’a anlattı: ABD ile Bağlantılar Ekonomiyi Nasıl Etkileyecek
