Mali güce nazaran vergileme unsuru Anayasamızın da öngördüğü bir prensiptir. Vergi adaleti tarafında vergi siyaseti uygulaması açısından da gereklidir. Mali güce nazaran vergilendirme, temel itibariyle, kişilerin ekonomik ve ferdî durumları göz önüne alınarak vergilendirilmeleridir.
Anayasal bir prensip olmasına karşın Türkiye’de mali güce nazaran vergilendirme prensibi uygulama alanı bulabilmekte midir? Bu soruya olumlu karşılık vermek güç. Vergi sistemimizdeki pek çok adaletsizliğin, çarpıklığın nedeni de temel vergileme prensiplerinden uzak olması. Vergi sistemimizin aşikâr bir kimliğe sahip olmaması.
Fiyat geliri elde eden kesitin vergi sistemlerinde olumlu ayrımcılığa tabi tutulması temeldir. Düşük gelirli kısmın ise ya vergi dışı tutulması ya da gelir ögelerinin daha düşük oranlarda vergilendirilmesi gerekir. Lakin aşağıda fiyat vergilemesinde 2000 yılından bu güne kadarki süreci incelediğimiz örnek bize bunun tam karşıtı siyasetlerin uygulandığını göstermektedir. Bunları sayı ve örneklerle aşağıda açıklayacağım:
Vergi Dilimi Düzenlemeleri ile Fiyat Üzerindeki Vergilerde “GİZLİ” Artış
Fiyat Üzerindeki Vergi Nasıl Hesaplanır? Kısa Not:
Gelir vergisinin hesabında, Gelir Vergisi Kanununun 103 üncü unsurunda yer alan gelir vergisi tarifesi uygulanır. Bu tarife artan oranlı dilim yordamına nazaran belirlenmiştir. Örneğin 2020 yılı için aşağıdaki üzeredir.
Tabo 1: 2020 yılı Gelir Vergisi Fiyat Tarifesi
Üstteki tabloya nazaran bir ücretlinin yıl içinde elde ettiği fiyatın gelir vergisine tabi matrahı birinci dilime gelinceye kadar %15 üzerinden vergilenir. Bu dilim aşılınca, dilimi aşan meblağlar için daha yüksek oran uygulanır ve ücretlinin eline geçen net maaş düşer. Artan oranlı vergileme nedeniyle ücretlinin yıl başındaki ve yıl sonundaki maaşı farklılaşır.
Tarife Dilimi Yoluyla Ücretliye Kapalı Vergi Artışı
Üstteki kısa hesaplama notundan da anlaşılacağı üzere gelir vergisi hesabında dilimler büyük kıymet kazanır. Birinci dilim fiyatının gereğince artırılmaması, üst dilime daha süratli geçişe neden olduğu için çalışan üzerindeki vergi yükünü artırır ve bir çeşit “gizli vergi zammı” manasına gelir.
Aşağıda Türkiye’de 2000 yılından 2020 yılına gelir vergisi tarife cetvelindeki birinci dilim fiyatlarındaki artışı inceledim. Kelam konusu meblağların harç, damga vergisi ve öbür pek çok vergi artışında kullanılan Yine Değerleme Oranı ile artırılmış olması durumunda hangi fiyatlara erişeceğini ortaya koydum. Böylelikle, fiyat gelirleri elde edenlerin dilim fiyatlarının düşük artışı nedeniyle uğradığı gelir kaybını hesapladım.
Tablo 2: Gelir Vergisi Tarifesi Dilimi Yoluyla Zımnî Vergi Artışı
Üstteki tablo bize şunu söylüyor:
– 2000 yılında birinci dilim 2.500 TL’dir. Bu fiyat 2001 yılı için uygulanması kelam konusu olan yine değerleme oranı olan %56 oranında artırılmış olsa idi birinci dilim 3.900 TL olacak idi. Fakat 2001 yılında %12 artış yapılarak vergi dilimi meblağı düşük tutulmak suretiyle mükelleflerin daha evvel üst dilime girmeleri sağlanmış ve böylelikle daha fazla vergi alınmıştır.
– Bu durum takip eden yıllarda da artış oranları ortasındaki makas artmak yahut daralmak suretiyle devam etmiştir.
– 2000 yılına geldiğimizde gelir vergisi tarifesinin %15 oranlı vergiye tabi birinci dilimi 22.000 TL’dir. Meğer yalnızca 2000 yılından sonra yine değerleme oranında artış olsaydı varsayımı ile hesapladığımız fiyat ise 54.970 TL’dir. Bunun manası, şu anda yılın birinci 5 ayında artan oran nedeniyle fiyat geliri düşen pek çok kişinin tüm yıl boyunca vergiden kaynaklı olarak fiyatının değişmeyecek olmasıdır.
Mevzuyu örnekle somutlaştırayım:
– 5.000 TL brüt fiyat geliri elde eden bekar bir kişinin, 2020 yılında geçerli mevcut fiyat geliri vergi tarifesine nazaran ödeyeceği vergi Minimum Geçim İndirimini (AGİ’yi) dikkate almaz isek 9.240 TL, AGİ’yi indirirsek 6.591,24 TL’dir.
– Birinci dilimin 22.000 değil de, yine değerleme oranı uygulanmak suretiyle üstte verdiğimiz tabloda yer alan 54.970 TL olması durumunda 5.000 TL brüt fiyat geliri elde eden bekar bir çalışanın ödeyeceği vergi AGİ’yi dikkate almaz isek 7.650 TL, AGİ’yi dikkate alırsak 5.001,24 TL olacaktı.
– Gelir vergisi tarifesinde yer alan birinci dilimin yine değerleme oranında artırılmamış olmasından ötürü çalışana yapılan “GİZLİ” vergi artışı 6.591,24-5.001,24=1.590TL olmaktadır.
Görüldüğü üzere, ücretliler ve öbür gelir vergisi mükellefleri gelir vergisi tarifesindeki dilimlerin yine değerleme oranında artırılmamış olması nedeniyle bir tür “Gizli” vergi artışına muhatap olmuşlardır.
Dr. Ozan BİNGÖL, Vergi Uzmanı
Başşehir Üniversitesi Öğr. Gör.
Yazının Devamına Burdan Ulaşabilirsiniz
