DUVAR – Milletlerarası diplomasi muharriri ve analist Ceng Sagnic, Kürtlerin hak çabalarının dünya devletleri nezdinde gereğince anlatılamadığını ve ikna edici olunamadığını belirtiyor. Sagnic, ‘diasporadaki’ Kürtlerin bulundukları ülkelerle âlâ bağlantılar kurmak yerine, o oraların ‘muhalefeti’ üzere davrandığını savunuyor.
Sagnic’la memleketler arası alanda “Kürt diplomasisi”nin nasıl işlediğini, bir ‘Kürt lobisi’nin var olup olmadığını, Irak Kürdistan Bölgesi ve Rojava’da yaşananlar ekseninde konuştuk…
‘KÜRT MİLLİYETÇİLİĞİ BİR KAYGININ SONUCU OLARAK ORTAYA ÇIKTI’
Birinci Dünya Savaşı sonunda Osmanlı devletinin yıkılması ile Ortadoğu’ya bugünkü biçimini veren Sykes-Picot, Sevr ve Lozan üzere mutabakatlar yapıldı. Bağımsızlıklarını kazanan Araplar kendi devletlerini kurdu. Lakin Ortadoğu’da yeni bir güç olarak ortaya çıkan ABD’nin Wilson Prensipleri’nde de yer alan bu ‘bağımsızlık hakkı’ Kürtler kelam konusu olunca neden işlemedi? Bu periyoda ait değerlendirmeniz nedir?
Bu soruyla ilgili birçok şey söylenebilir. Soruyu özetlersek şöyle bir mana çıkıyor. Neden Osmanlı hakimiyetinde bulunan diğer toplumlar bağımsızlıklarını kazanırken Kürtler kazanamadı? Bu sorunun birden fazla karşılığı var. Bu karşılıkların hangisinin bizim için en uygun olduğunu kestirmek çok sıkıntı. Fakat şunu söylemek mümkün. Milliyetçilik akımlarının, Osmanlı’ya, Osmanlı tebaasında bulunan toplumlara ulaşmasının farklı kanalları oldu. Arap milliyetçiliğinin ya da Ermeni milliyetçiliğinin Osmanlı topraklarında ortaya çıkmasının kanallarıyla Kürt milliyetçilerin kanalları farklıydı. Milliyetçilikten kastım rasyonalizm, ırkçılık manasında değil. Kürt milliyetçiliği, Kürt ulusal fikri, Arap ve Ermeni milliyetçilikleri üzere batıyla direkt olarak bir temas içerisinde ortaya çıkmadılar. Bu nedenle Kürt milliyetçiliği ile ilgili her vakit 3’üncü dalga bir milliyetçilik olduğu yorumu yapılır. Avrupa’da çıkan milliyetçi fikirlerin, Osmanlı içerisindeki tebaalara -bu tebaaların başında Ermeniler ve Araplar geliyor- direkt bir ulaşımı varken, Kürt milliyetçiliği hem bu milliyetlere karşı hem de daha sonra gelecek Türk milliyetçiliğine karşı bir tepki olarak ortaya çıktı. Bu devirde çok geç kalmış bir milliyetçilik olmuş oldu. Bu bahis tartışıldığında, listenin başında bu milliyetçilik geliyor. Kürdistan’daki Ermenilerin Avrupa ile Rusya’daki milliyetçi akımların fikirleriyle merkezi olan toplumlar ve o toplumların entelektüel dünyasıyla direkt bir temasları vardı. Bu ilişkiyi dinden dolayı konuşabiliriz, kilise üzerinden konuşabiliriz yahut bu ilişkiyi İstanbul’daki kentli nüfus üzerinden konuşabiliriz. Kürtlerin bu türlü bir kontağı yoktu. Kürtler etraflarındaki hatta birlikte yaşadıkları, komşu oldukları toplumların milliyetçi fikirlerini lakin şaşkınlıkla izlediler. Bir diğer deyişle Kürt milliyetçiliği, reaksiyonal bir biçimde bir reaksiyon olarak, bir dehşetin sonucu olarak ortaya çıkmış oldu. Bu başlı başına bir geç kalma sebebiydi. Bu birinci sorun olarak konuşulabilir. İkinci sorun daha az söylenen bir konu. Kürt kentli nüfusunun çok daha düşük olması. O periyot için Kürt toplumundaki -orta sınıf demek mümkün değil ama- bir entelektüel, aristokrat sınıfın İstanbul’la, milliyetçi fikirlerle, idare erkleriyle ilgisi çok zayıftı ve Kürtlerin güçlü olan bir kentli sınıfı olmayışı da bununla ilgiliydi. Üçüncü argüman, kolonyal güçlerin, Avrupalı güçlerin Kürtlerle ilgili örneğin Araplarla ilgili olduğu üzere bir projelerinin olmayışıydı. Örneğin Hicaz’da, Arap dünyasında, Avrupa’dan ihraç edilmiş milliyetçi fikirleri, milliyetçi teşebbüsleri, Arapların ulusal bağımsızlıklarını elde etmeleri tarafında yahut otoritelerini elde etmeleri tarafında güçlü batılı fikirler vardı Osmanlı’ya karşı. Kürdistan ile ilgili bu türlü bir fikirleri, bir projeleri neredeyse yoktu. Sevr’deki Kürdistan projesi, tam manasıyla Kürtlerin bağımsızlığını kazanmasının Avrupa’da oturmuş bir fikir olduğunun sözü değildi. Zati bilhassa periyodun kolonyal güçleri, Kürtlerin böylesi devletleşebileceği imkana sahip olduklarından, Kürtlerin Türklerle ve İstanbul’la ortalarında devletleşmeye götürebilecek bir ayrılığı olduğundan emin değillerdi. O devirde önde gelen Kürt aristokratları, entelektüelleri, Şerif Paşa üzere insanları ya da Bedirhanlar üzere bu mevzuda Avrupalıları ikna etmeye çalışmış olsalar da her vakit marjinal görüldüler. Hem geç kalmış bir milliyetçilik hem kentli nüfusu çok düşük olan bir toplum hem de kendini böylesi bir projeyi istediğine dair devrin hâkim güçlerini ikna edemeyen bir durumdaydı Kürdistan toplumu. Kürdistan toplumunda, Kürdistan’ın uluslaşamaması, bağımsızlaşamaması meselesinin her vakit dışardan kaynaklı olduğuna dair bir yanılgı da var. Lakin Kürdistan’daki toplumsal yapının ve kentli nüfusun çok düşük olmasının bu fikirleri çok geç elde etmiş olmasının çok önemli bir tesiri var. Kürdistan’da bu fikir ortaya çıktığı vakit artık Osmanlı’nın mirasçısı, Osmanlı’nın son devirlerdeki Türkçüler için artık ‘her şeyi kaybettik Kürtleri de kaybedecek halimiz yok’ algısı oluşmuş durumdaydı zati.
Ceng Sagnic (sağda) ve Kürdistan Bölgesel İdaresi Başbakanı Mesrur Barzani 2017 referandumu sırasında. Yeniden Birinci Dünya Savaşı sonrasından başlayarak ele alırsak, Kürtlerin milletlerarası diplomaside nasıl tecrübeleri oldu ve bu tecrübeler nasıl bir birikim ortaya çıkardı?
Milletlerarası diplomaside Kürtlerin her vakit sesleri oldu zira Birinci Dünya Savaşı’nda ve sonrasında Kürtlerin Paris’te, Kahire’de, önde gelen gazetecileri, önde gelen önderleri oldu. Üstte da örneğini verdiğim Şerif Paşa ve Bedirhanlar üzere önderleri oldu. Lakin memleketler arası diplomasi bir güç istikrarı üzerine konseyidir. Kürtlerin bu türlü bir gücü olmadığı için Birinci Dünya Savaşı devirlerinde neredeyse 1946’da KDP (Kürdistan Demokrat Partisi) Irak’ın kuruluşuna, 1960’ların başında KDP’nin Irak Kürdistan bölgesi için teşebbüslerde bulunmasına kadar çok önemli bir diplomatik teşebbüsten bahsetmek mümkün değil. Bu türlü bir altyapı Kürtlerde neredeyse olmadı.
Bugün Kürtlerin memleketler arası diplomasideki varlıklarını nasıl değerlendirirsiniz? Kürtler hakları için dünyanın rastgele bir ülkesinde, örneğin ABD’deki İsrail lobisi üzere, bir ‘lobi faaliyeti’ yürütebiliyor mu? Yürütebiliyorsa bu hangi alanlarda ve nasıl oluyor?
Artık şöyle yarı espritüel bir anlatı vardır. Ermeniler birinci Amerika’ya geldikleri vakit, Yunan lobisinin ne kadar güçlü olduğunu görüp, Yunan entelektüellere, ‘Nasıl oldu da siz Amerika’da bu kadar güçlü oldunuz?’ diye sorar. Buna karşı Yunanlar da yanıt olarak, ‘çok güç değil, yalnızca tarihte 20 yıl geriye gitmeniz ve bir milyon Yunan’ı buraya getirmeniz gerekiyor’ üzere bir yanıt verir. Bir ülkedeki lobi faaliyeti aslında o ülkede bulunan nüfusun aktifliği ile direkt irtibatlıdır. Zira nüfusun gücüyle o ülkede bulunan, nüfusun gücüyle ilintili olmayan faaliyet esasen lobi değil, diplomatik faaliyettir. Örneğin bir ülke, şayet Amerika’da kendi çıkarları için bir proje geliştiriyorsa, bunu o ülkede bulunan vatandaşları üzerinden yapmıyorsa yahut orada vatandaşlar kendileri yapmıyorsa, bu diplomatik bir teşebbüstür. Lobi, bir çıkar kümesi olarak Avrupa yahut Amerika’da o kimliğe, o ulusa ilişkin bireylerin giriştiği faaliyet ise, bulundukları alandaki güçleriyle direkt ilintilidir. Kürt nüfusu Avrupa’da yahut Amerika’da hiçbir vakit bu türlü bir sayıya, güce ulaşamadı. Bu türlü bir teşebbüs de olmadı zati. Birkaç tane göç dalgası var. Bunların birincisi İran Kürtlerinin. 1979 Humeyni Devrimi’nden sonra İranlı öteki muhaliflerle yurtdışına çıktılar. Bilhassa Fransa ve Kanada’ya gitmeleriyle oluşan bir göç dalgasıydı. Çabucak tıpkı devirlerde yeni bir öbür bir göç dalgası Türkiye’den Avrupa’ya giden emekçilerle birlikte Kürtlerin Avrupa’ya bilhassa Almanya’ya gitmesiyle oldu. Sonraki öbür göç dalgalarıyla Irak ve Türkiye’den daha sonra İran Kürdistan’ından birebir siyasi baskıdan kaçan siyasi muhaliflerin Avrupa’ya gitmesiyle oldu. Yani bir bakıma Kürdistan’dan çıkan beşerler batılı ülkelere yerleşen ve bir formda lobi oluşturması mümkün olan beşerler çok güçsüz insanlardı. Muhalif, yenilmiş, kaçmak zorunda kalan insanların çok daha güçsüz bir konuma evrilmeleriyle yurtdışına kaçmalarıyla sonuçlanmış oldu. Hal bu türlü olunca sizin lobi faaliyetlerinizin başar şartı olan güç esasen Avrupa’ya, Amerika’ya Kanada’ya giden Kürtlerin elinde olmayan bir güçtü. Öteki bir deyişle İran’dan, Irak’tan ve Türkiye’den zati kovulmak üzere olan, ekonomik gücü kalmamış olan, neredeyse yenilmiş bir siyasi örgütün modülü olan beşerler gittiler. Bu insanların gittikleri ülkelerde yaşamsal faaliyetlerini idame ettirmekle ilgili sıkıntıları varken birçok imkana gerek duyacak lobicilik faaliyetlerini başarmaları mümkün olmadı. Bilhassa Türkiye’deki Kürt hareketinin ögelerinin, bu hareketle direkt yahut indirekt teması olan insanların, 80’lerde, 90’larda, 2000’lerin başında Avrupa’ya iltica etmeleriyle bir ağır nüfus oluştu lakin buradaki kompleks, sofistike problemlerden birisi, bu giden nüfusun Avrupalılaşmamasıydı.
‘KÜRTLERE VERİLEN DAYANAK, NATO TARİHİNDE EN BÜYÜK TAKVİYELERDEN BİRİYDİ’
En yeni ve canlı örneklerden biri üzerinden ele alırsak, sizin de yakından takip ettiğiniz IŞİD’in Ortadoğu’da Kürtlere yönelik hücumları ve bunun sonuçları dünyaya gereğince anlatılabildi mi?
Sanıyorum evet. Kürtlerin IŞİD’e karşı verdikleri savaş boyunca 65 ülkeden kurulan bir koalisyonla çok önemli boyutta takviye aldılar ve devam ediyorlar. Hem Irak Kürdistan’ında hem de Suriye Kürdistan’ında. Hatta şöyle bir şey demek mümkün. Neredeyse 2014’ten, 2018’e kadar bu koalisyonun hava gücü, Kürtlerin şahsi hava gücü üzere işledi. Neredeyse tarihte çok az olmuş bir uyumla Kürt güçlerinin koordinatları direkt olarak bir operasyon merkezine bildirmesiyle ABD, İngiltere, Fransa, hatta Arap Emirlikleri uçaklarının direkt takviye verdiği bir savaş verilmiş oldu. Ben bu noktada IŞİD’e karşı çabada Kürtlerin aldığı dayanağın yetersiz olduğu kanaatinde değilim. Ancak Kürtleri tatmin edecek bir takviye miydi? Hayır, zira Kürtleri aslında mevcut statüko tatmin etmiyor. Irak’taki statüko, Bağdat’taki merkezi hükümet üzerinden, anayasaya nazaran Irak’ın savunmasıyla sorumlu olan merkezi hükümeti bay-pas ederek Kürtlere verilen takviyenin sonlu kalmış olması, batılı koalisyonun yaptığı bir yanılgı değildi. Bu statükonun hali buydu. Kürtler bu statükodan rahatsızlar. Batılı güçlerin IŞİD’e karşı savaşta Kürtlere verdiği dayanakta Kürtleri tatmin etmeyen şeyler, koalisyonun yanılgıları değil, statükonun sonuçları. Erbil’deki Kürdistan hükümeti bağımsız bir devlet değil. Bağımsız bir devlet olmadığı için batılı koalisyonun bu idareye verebileceği takviyenin bir hududu var. Sizin bu takviyenin pazarlığını yapabileceğiniz imkanlar çok hudutlu. Zira modülü olduğunuz hükümran bir devlet var. Siz de bu anayasanın bir parçasısınız. Bu anayasaya oy verenlerdensiniz. Burada mevcut statükonun sizi mutlu etmiyor olması aldığınız dayanağın mahiyetinden fazla statükoyla ilgili bir şey. Hakeza Suriye için de tıpkı şeyi söyleyebiliriz. Suriye’deki statükonun tahminen Irak Kürdistan’ın, Irak ve dünya tarafından legal görülen bir anayasanın oluşmuş olmasından bahsetmek mümkünken, Suriye’deki statüko büsbütün bir karmaşanın içerisinde. Suriye ve Irak Kürtlerinin, ABD liderliğindeki batılı koalisyonundan aldıkları takviye muhtemelen NATO’nun tarihinde, batı koalisyonu tarihinde en büyük takviyelerden birisiydi. Bunu güzel bir başlangıç olarak görmek gerekir. Bunu fazla eleştirmek, fazla çekiştirmek yerine daha pragmatik bir yaklaşımla düzgün bir başlangıç, güzel bir başlama olarak görmek gerekir diye düşünüyorum.
‘İSRAİL’İN KÜRDİSTAN BAĞIMSIZLIK REFERANDUMUNA VERDİĞİ TAKVİYE SAMİMİYDİ’
Irak Kürdistanı’ndaki referandum sürecinde İsrail beklenen bir bağımsızlık kararına takviye vereceğini açıklayarak bölgedeki öteki devletlerden ayrıldı. Bunun münasebetleri neydi? Ortadoğu’da ABD’nin en yakın ortağı olarak görülen ve pek çok ülke ile münasebetleri sıkıntılı olan İsrail’in dayanağı Kürtler için ne manaya geliyor?
Ben referandum sürecinde hem Irak Kürdistan’ında hem İsrail’de çok aktiftim. Zira o vakitler Kürt çalışmalarının koordinatörüydüm. Her iki tarafta da en üst seviyede görüşme bahtım oluyordu bu dayanakla ilgili. Verilen dayanak, samimi bir takviyeydi. Ancak bir dayanağın samimi olması, pragmatik bir alt yapısının olmadığı manasına gelmiyor elbette. İsrail dış siyasetinde muhakkak açılar var. Bunlardan birisi Ortadoğu’da Müslüman coğrafyasında nüfusu kalabalık dostlar edinmek. Dikkat ederseniz, İsrail’in Türkiye siyaseti her vakit bunun üzerine heyeti olmuştur. İsrail’in siyaseti, kalabalık nüfuslu, İsrail ile problemleri dahi olsa, İsrail’i gayri yasal saymayan Müslüman toplumlarla barış içerisinde yahut ilgi içerisinde olarak İsrail’in meşruiyetini güçlendirmektir. Bu siyasetin en hoş işaretlerinden birisi 2019’da İsrail, Birleşik Arap Emirlikleri ve Bahreyn ortasında sağlanan barış anlaşmasıydı. İsrail’in daima bir biçimde Türkiye ile münasebetleri yine olağanlaştırmak istemesi ve işte 80’lerde, 90’larda Türkiye ile uzun devirli düzgün ilgileri olmuş olması bu siyasetin bir modülü. İsrail devleti, İsrail entelektüelleri tarafından Kürtler bu türlü bir aktör olarak görülüyor. 1979 İran ihtilali öncesinde İsrail’in İran ile çok sıkı münasebetleri vardı. Bu tıp kalabalık nüfuslu Müslüman toplumlarla sağlam bağlantılar kurma uğraşı İsrail için bilhassa 2010’daki art geriye gelen krizlerden sonra Türkiye ile ilgilerin çok önemli yara almış olması ve Kürtlerin hem askeri hem siyasi yeni bir güç olarak ortaya çıkması İsrail için pragmatik bir yaklaşımın sebeplerinden birisi oldu. İkincisi, İsrail Kürtleri tanıyor. Bu türlü bir avantajı var. Avrupalı devletler Kürtleri, Kürdistan’ı tanımadan evvel, İsrail Kürtleri ve Kürdistan’ı tanıyordu. Çünkü İsrail’e Kürdistan’dan gelmiş hatırı sayılır bir Kürdistanlı Yahudi nüfusu var. Bu nüfusun bir lobi üzere davrandığını söylemek tam olarak gerçek değil lakin bu nüfusun varlığı üzerinden Kürdistan diye bir yerin var olduğu, Kürtler diye bir toplumun var olduğu ve bu toplumun toplumsal yaşantısında hayli seküler fikirlere ve yaklaşımlara dair bir algı var. Bu da tıpkı biçimde İsrail devletinin üzerinde Kürtlerle ilgilerin kurulmasıyla ilgili entelektüellerin yaptığı bir baskıya dönüşüyor. Bu entelektüel baskıdan kastım da Kürdistan’dan gelmiş, Kürdistanlı Musevilerin yaptığı bir baskı değil. Bu Musevilerin varlığı üzerinden Kürdistan’ı tanımış bir entelekyanın İsrail devletini bu mevzuda ikna eden bir baskısı var. Bu çok değerli, altını çizmek istediğim bir faktör. İsrail’deki bu algı değerli bir algı. Üçüncü bir mevzu, 2017’deki referandum sürecinde İsrail, Kürdistan referandumunu İran’ın genişleyen tesirine karşı bir faktör olarak gördü. Zira her ne kadar İran devleti bunu açıktan söz etmemiş olsa da Irak’ın Şii milislerin Kürdistan’a karşı giriştiği tüm siyasi ve askeri atakların hepsinin İran’ın yaptığı atılımlar olarak görüldüğü ve İsrail’in ABD’yi en azından ikna ederek, ikna edemezse bu referanduma takviye vererek İran projesine karşı bir tavır alması formunda bir siyaset de vardı.
‘KATALONYA REFERANDUMU, KÜRDİSTAN REFERANDUMUNU OLUMSUZ ETKİLEDİ’
Tekrar 2017’deki Kürdistan Bağımsızlık Referandumu sırasında dünyada bir ‘Kürt lobisi’nin bulunmamasının büyük bir eksiklik olduğu tarafında değerlendirmeler yapıldı. Bu türlü bir ‘lobi’ faaliyeti olsa, tahminen de daha yanlışsız sözle “Kürtler diplomaside daha tesirli olabilse” sizce bağımsızlık kararı yürürlüğe koyulabilir miydi? Güçlü diplomasinin işletilmesinin ya da güçlü bir ‘lobi’nin yaratılmasının kaynağı öteki alanlarda da güçlü olmayı gerektirmez mi? Bu gerekler Kürtler açısından yerine getirilmiş midir?
Bağımsızlık çok matematiksel bir şey. Bir karar vermeniz, istemeniz yahut istememenizle ilgili bir şey değil. Bu matematiksel bir denklem. Irak Kürdistan Bölgesi’nin bağımsızlığının önündeki yegâne mani, kendi kendine yetip yetmediği… Kendi kendine ekonomik, siyasi ve askeri olarak yetip yetmediği. Bu bir argümana dönüşüyor. Zira kendi kendine yetmek için de bağımsız olması gerekiyor. Fakat kendi kendine yetemediği için de bağımsız olamıyor. Artık kendi kendinize yetemediğinizde, bağımsızlığınıza mani olan muarızlarınızı dengeleyemediğiniz vakit neye gereksiniminiz vardır? Dış dayanağa gereksiniminiz vardır. Irak Kürdistan Bölgesi yahut bütün Kürtlerin Türkiye’nin, Irak’ın, İran’ın ve Suriye’nin toplam gücünü dengeleyebilecek, bu gücün üstüne çıkabilecek bir güce ulaşamazlar. Teknik olarak mümkün değildir bu türlü bir şey. Devletsiz bir toplumun bu türlü bir güce erişmesi matematiğe uymaz. Neye gereksinim vardır? Dışardan bir takviyeye muhtaçlık vardır ve bu takviye gelir sizin gücünüzü, size karşı olan devletlerin gücünü eşitler ve onların size karşı yaptırımlarını hudutlar. ABD ve Avrupa takviyesi bu türlü bir takviye. Aslında bu türlü bir niyet yoktu lakin bağımsızlık kararının uygulanması, daha çok Kürdistan’ın ne kadar güçlü olduğuyla ilgiliydi. Şayet sahiden Kürdistan’ın Amerika’da, Avrupa’da karar alıcıların kararlarını etkileyecek bir çalışmaları, güçleri olsaydı, bu güç istikrarında Kürtlerin öne çıkmasını sağlayabilecek bir dış takviyeyle bağımsızlık elde edilebilirdi. Ama tekrar bahsettiğimiz matematik çok önemli bir meseleye tekabül etti 2017’de. Zira hem Irak’ın hem İran’ın hem Türkiye’nin lobilerinin Amerika’daki çıkar merkezlerinin ortak bir halde karşı çıktığı, üç tane devletin neredeyse ortak lobi çalışması yürüttüğü bir durum vardı. Birebir formda Amerika’nın siyaseti, mutlaka Ortadoğu’da hudutları değiştirecek adımları atmamak üzerine bir siyasetti. Çok güçlü bir siyasetti. Kırılması çok güç. 2017 Kürdistan Bağımsızlık Referandumu’nun karşısında bu vardı. Bir de Katalonya ile referandumlar tıpkı anda yapıldı. Avrupa’da referandumların devletleri bölüyor olduğu korkusu ortaya çıkınca, tahminen takviye alınabilecek olan devletlerden de dayanak alınamadı. Tahminen takviye alınabilecek olan kurumlar, dernekler ve sivil toplum örgütlerinden de dayanak alınamadı. Zira Katalonya referandumu Avrupa’da bir kaygı yaratmış oldu.
Yani Katalonya referandumu, Kürdistan’daki referandumu olumsuz etkiledi…
Çok makûs bir yansıması oldu. Bu yalnızca devletler nezdinde değil, referandumlarla bölünme fikri, bu fikre dayanak verme korkusu, Kürdistan’ın muhtemelen Avrupa’dan takviye alabileceği birçok sivil toplum kuruluşundan, güçlü bireylerden, güçlü kümelerden dayanak almasının önünde bir mani oluşturdu. Katalonya referandumunun birebir yıl yapılmış olması herhalde Kürdistan referandumu sonrasındaki başarısızlığın ve referanduma hiçbir dayanak alınamamasının en büyük müntesiplerinden birisidir diyebiliriz. Kürtlerin Katalonya’ya karşı bir sempatisi var, ben de dahil. Bu sempatiden dolayı, ‘Nasıl olur da bir öbür devletsiz toplumun, misal ve bir dostça bir toplumun yaptığı referandum bu türlü bir tesir yapar?’ diye itiraz edebilirler. Katalonya referandumu birinci duyurulduğu vakit ben Erbil’deydim. Kürdistan’daki referandum kararını alan insanların o referandumun olacağını duyunca yüz tabirlerini hatırlıyorum. ‘Hiç güzel olmadı, hiç vakitli değil’ deniliyordu. Zira referandumun bölünmeye gidiş olduğu, bir bölünme metodu olduğu fikri ortaya çıktığı anda, sizin diğer bir referanduma, öteki bir bölünmeye takviye vermeniz ortadan kalkmış oluyor. Bu yalnızca devletler nezdinde değil, birçok sivil toplum kuruluşu, tesirli kişi nezdinde de tıpkı şey. Beşerler doğal olarak soracaktır, ‘Kürdistan’a dayanak veriyorsanız niçin Katalonya’ya takviye vermiyorsunuz’. Yahut tam karşıtı. Bu çok güçlü bir tesir yaptı. Birçok kez Avrupalı kurumların “Kürdistan hükümetine yahut temsilcilerine dayanak vermeyi isteriz fakat Katalonya’nın durumunu biliyorsunuz” dediklerini biliyorum.
‘TÜRKİYELİ KÜRT NÜFUS AVRUPA’DA DİASPORA ÜZERE DAVRANMAK YERİNE AVRUPALI MUHALİF ÜZERE DAVRANIYOR’
Başta Almanya ve Fransa olmak üzere Avrupa ülkelerinde, Rusya ve Amerika’da hatırı sayılır Kürt nüfusu bulunuyor. Kürtlere ilişkin temsilcilikler ve son yıllarda bu ülkelerin parlamentolarına, mahallî idarelerine giren çok sayıda Kürt siyasetçi var. Bu aktiflik, memleketler arası diplomasiye de yansıyabilir mi?
Mutlaka. Bu nüfusun bilhassa IŞİD savaşının başlangıcından beri oynadığı değerli bir rol var. Kürdistan’ı bulundukları ülkelere, toplumlarına, devletlerine, sivil toplum kuruluşlarına, üniversitelerine, medyalarına aktarmak üzere bir rolleri var. Bu rol eskiye, 2014 öncesine göre çok daha görünür bir rol olmuştu. Lakin kimi handikaplar var. Bilhassa Türkiyeli Kürt nüfusun Avrupa’da bir diaspora üzere davranmak yerine, Avrupa’daki bir muhalif üzere davranıyor olmalarının kahır yarattığını söylemek mümkün. Avrupa’daki Kürtlerin, Avrupalılaşmaları ve artık İstanbul’da, Diyarbakır ya da Hakkari’de olmadıklarını farkına varmalarını sağlamak gerekirken, örgütsel temaslar bunun önünde bir mahzur teşkil ediyor. Bilhassa Avrupa’daki Türkiyeli Kürt nüfus, bulundukları devletlerin Türkiye ile olan bağlantılarından dolayı bu devletlerle bir tıp rekabete, bir tıp gayrete girişmiş oluyorlar. Diaspora lobiciliği olgunluk sıkıntısı. Diplomasi üzere. Sizin bulunduğunuz devletin sizin uğraş ettiğiniz devletle bağlantıları olabilir. Siz bu ilgilerden rahatsız olabilirsiniz. Lobinin birinci önceliği, bulunduğu ülkenin onun gayret ettiği devletle ilgilerini kesmesi değil, misal bağları onunla da kurmasıdır. Bu birinci önceliktir. Yani sizin Fransa yahut Almanya’da kurduğunuz bir sivil toplum kuruluşu ve siyasi tertibin birinci önceliği Fransa ile Türkiye ortasındaki bağları bozmaktan fazla Kürtler ve Fransa ortasındaki alakayı uygunlaştırmak olmalıdır. Ancak bu birinci öncelik olamaz. Bunu birinci öncelik haline getirdiğiniz vakit ve siz bulunduğunuz ülkenin muhalif bir örgütü üzere davranmaya başladığınız vakit, bulunduğunuz ülkedeki bütün marjinal kümelerle ortaklaştığınız, karar alıcılarla bağlantılarınızı bundan ötürü sınırladığınız vakit sizin faaliyetlerinizin muvaffakiyet bahtı çok düşer.
Elbette Kürtler ismine bir diplomasi faaliyetinden kelam edilecekse, bu türlü bir faaliyetin karşısında güçlü devletlerin lobilerinin bulunduğu da göz gerisi edilemez.
Muhakkak. Yani ABD’nin Türkiye bağlantılarının en çetrefilli, en makûs olduğu vakitlerde dahi ABD’de her vakit çok güçlü bir Türkiye lobisi oldu. New York’taki Türk Meskeni 36 katlı. Ve kiracılara verilmiyor. İçinde Türk firmaları, Türk diplomatik kurumları, Türk dernekleri var. New York’ta 36 katlı bir gökdelen büyük bir şey. Bu alakaların ABD ile Türkiye ortasındaki siyasi ilgilerin kötüleşmesiyle yıkılabilecek bir lobi değil. Zira lobiciliğin yahut lobinin birinci -zaten temel algı çıkar ilişkileri- ve bu çıkar bağlantıları Türkiye ve ABD ortasında yahut Fransa ile ABD ortasında devam eden alakalar… Bu ilgilere karşı savaşmak yel değirmenlerine karşı savaşmak üzere bir şey. ABD’nin Türkiye ile münasebetlerine yahut Almanya’nın Türkiye ile münasebetlerine karşı savaşmak, yeni başlayan ve çok güçsüz bir Kürt lobisi için yel değirmenlerine karşı savaşmaktır. Bunun yerine Kürtleri güçlendirmek üzerine ağırlaşmak gerekir. Bu da amiyane tabirle söyleyeyim, ‘dernekçi’ zihniyetinden çıkmanızı gerektirir. Kürtlerin Avrupa’da bulunan örgütlerinin, faaliyet gösteren örgütlerinin ODTÜ’deki bir Kürt derneği olmadıklarının, bir öğrenci derneği olmadıklarının farkına varmaları gerekiyor. Bu farkındalığın yaratılması gerekiyor.
‘KÜRTLER İÇİN ABD İLE İLGİLERİNİ MUHAFAZALARI ÇOK ÖNEMLİ’
Pekala Kürtlerin daima ya da dönemsel ‘müttefikleri’ var mı? Varsa kimler ve ne kadar etkililer?
Bütün ittifaklar ve müttefikler dönemseldir. Kürtler muhakkak ve muhakkak ABD müttefikidir. Kimsenin bir kuşkusu yoktur şu an için. Bu ittifakın içerisinde kimi vakit 2019’da Suriye’den çekilme kararı üzere kimi zorlayıcı kararları olmasının dışında Kürtler bir ABD müttefikidir. Bu güçlü bir ittifaktır. Hafife alınacak bir ittifak değil. Hatta ve hatta devletsiz bir toplumun kazanabileceği en büyük imkanlardan biridir. Ben muhakkak Kürtlerin her kaide ve şartta ABD ile ittifak alakalarını kendilerinden taviz vermek kaydıyla dahi müdafaalarının çok kıymetli olduğunu düşünüyorum. Zira az evvel de dediğim üzere matematik olarak Kürtlerin Ortadoğu’da bulundukları coğrafyada muarızlarına karşı başarılı olmalarının tek şartı dışarıdan takviye getirmektir, taşıma su getirmektir Kürdistan’a. Zira Kürdistan’daki mevcut güç ne İran’ı ne Türkiye’yi ne de Suriye’yi tek başına dengeleyemez. Bu yüzden Kürtlerin bir ABD, batı müttefiki, NATO müttefiki olduğu çok açıktır, ortadadır. Bu ittifak, ABD ve NATO’nun Türkiye ile tahminen bir gün İran ve Irak ile yaptığı ittifaklarla kurduğu ilgilerle sulandırılmamalıdır. ABD hem Kürtlerle hem Türklerle ittifak yapabilecek kadar büyüktür.
‘KÜRTLER ORTADOĞU’DA ÇOK GÜÇLÜ BİR AKTÖR OLDUKLARINI KANITLAMIŞTIR’
Sıkıntı Kürtler açısından bir ‘hak mücadelesi’ olarak ortaya konsa da milletlerarası alanda devletlerin çıkar münasebetleri ön plana çıkıyor. Dört modüle bölünmüş, güçlü bir idareye sahip olmayan Kürtler bu türlü bir istikrarda ilerleme sağlayabilir mi? Devletlerle bir kazan-kazan bağı kurabilir mi?
Bizim çıkar ilgilerimiz de ön planda. Kürtler de öbür ülkelerle pragmatik bağlar kuruyorlar. Az evvel dediğim şeyin altını çizmek istiyorum müsaadenizle. ABD Kürtlerle de Türklerle de ittifak kurabilecek kadar büyüktür. Bu ittifakların birbirlerine tercih edilmelerine gerek olmaz. 2014’ten sonra yaşanan tüm gelişmeler aslında Kürtlerin devletsiz olmalarına karşın Ortadoğu’da çok güçlü bir aktör olduklarını kanıtlamıştır herkes için. Bu saatten sonra büyük bir yanılgı yapılmadığı sürece, alakaları zedeleyecek bir sorun olmadığı sürece, 2014’ten sonra kurulmuş bağların kolay kolay geriye gitmesi mümkün değildir zati.
ABD Lideri Joe Biden’ın Kürtlerle ilgileri baştan beri güzel tutmaya çalıştığı, Biden devrinin Kürtler için bir ‘fırsat’ olduğu formunda değerlendirmeler de sıkça yapılıyor. ABD’nin Kürtlerle geçmişten bugüne kurduğu ilgiyi ve bunun vakit zaman bölgedeki başka halklarla Kürtler ortasında yarattığı tansiyonları de göz önünde bulundurarak neler söylersiniz?
ABD liderinin bu mevzudaki işlevin sanıldığı kadar büyük değil işin açıkçası. Trump’ın başkanlığı Kürtler için çok mu berbattı? Hayır. Biden çok mu uygun olacak? Hayır. Bir şey değişecek mi? Hayır. Zira ABD’nin Ortadoğu’daki siyaseti aşikâr. Bu siyaset çok büyük bir bürokrasi üzerinden işliyor. Bu bürokrasinin yeni kararlar alması, değişiklikler yapması, Ortadoğu siyasetini değiştirmesi çok değişkene bağlı. Bunlar Kürtlerin, Musevilerin, Ermenilerin yahut bir diğer bölgede sorun yaşayan toplumların lobiciliği ve diplomatik faaliyeti ile değiştirebileceği şeyler değil. Buradaki en hoş ders, İsrail dersidir. ABD ile bu kadar yakın ve güçlü bir ittifakı olmasına karşın ABD ile daima Ortadoğu’da çıkarları çatışan öteki bir devlet yok. Burada anlaşılması gereken şey şu, çıkarların dönemsel olarak yahut belirli birtakım durumlara nazaran çatışmasıyla ittifak ortasında bu türlü bir korelasyon yok. İsrail’in İran, Suriye ve nükleer siyaseti, bütün bunlar ABD ile çatışan siyasetlerdir. ABD büyükelçiliklerini dinletecek, ABD’ye casus gönderecek kadar büyük çatışmaların yaşandığı durumlar var. Bu durumlar İsrail ile ABD ortasındaki yapısal alakayı bozmuyor. Kürtlerin maksat olarak bunu almaları gerekiyor. ABD, Fransa, Almanya yahut rastgele büyük bir devlet, Kürtlerle ittifak yaptığı için Ortadoğu’daki siyasetini Kürtlerin çıkarına nazaran değiştirmeyecektir. Bu değişim çok yavaş bir değişim. Bu kuşaklar alabilecek bir değişim.
‘ABD’NİN ROJAVA’DAKİ VARLIĞI HİÇBİR VAKİT BİR GARANTİ OLARAK GÖRÜLMEMELİ’
Evvelki soruyla temaslı olarak, IŞİD’in akınları sonrasında Kürtlerin direnişi uzun müddet dünya gündemine oturdu. Çok sayıda da destekçi buldu. Hatta evvelki Lider Trump, Rojava’dan çekilme açıklamasını yaptığında büyük bir reaksiyon de topladı. Sizce Kürtler bu krizi nasıl yönetti? Rojava özelinde bundan sonrası için ABD’yle birlikte Suriye ve Rusya ile ilgileri de göz önünde bulundurarak neler beklenebilir?
Şunun altını çizmek isterim. Trump, bütün dünya için bir nefret nesnesiydi. Trump’ın Suriye’den, Rojava’dan çekilme kararına bu kadar büyük reaksiyon verilmesi, yalnızca Kürtlerin yarattığı sempati ile ilgili değildi. Tahminen de bunun büyük bir kısmı, Trump’ın bir nefret nesnesi olmasıyla ilgiliydi. Biden yarın Suriye’den çekilme kararı verirse, Kürdistan’dan çekilme kararı verirse, Trump’ın aldığı kadar büyük bir reaksiyon almaz. Aslında Suriye’yle ilgili Trump ve Biden’ın açıklamalarını yan yana koyduğunuz vakit ortada çok önemli bir siyaset değişikliği de yok. Yalnızca retorik değişik, kelamlar değişik. Biden, biraz daha eğitimli cümleler kuruyor yalnızca. Onun dışındaki fark sanıldığı kadar büyük değil. 2019’da Trump’ın verdiği çekilme kararına bütün dünya, sivil toplum kurumları, entelektüeller ve devletlerin karşı çıkmasının gerisinde yalnızca Kürtlerin yarattığı sempati yoktu. Bu da bir faktördü muhakkak. Lakin birebir vakitte Trump’ın bir nefret nesnesi, bir nefret simgesi olması, her yaptığı şeye karşı reaksiyon çekiyor olması çok büyük bir faktördü. Bu türlü baktığınız vakit ABD’nin Suriye Kürdistan’ındaki varlığını garanti olarak görmek mümkün değil. Zira bu türlü bir siyaseti de yok. ABD’nin Suriye’deki siyaseti, Suriye-Irak sonunu korumak üzerine ağırlaşmış bir siyasettir. Suriye-Türkiye sonunu korumak üzerine ağırlaşmış bir siyaset değildir. Bu nedenle aslında Türkiye’nin Rojava’ya bilhassa Kürt güçlerine karşı operasyon yapmasına dahi göz yumulmuştur. Zira belirleyici olan her iki tarafın da bir biçimde müttefik olduğudur. Belirleyici olan Türkiye-Suriye sonu değil, belirleyici olan fundamentalist örgütlerin, IŞİD ve El Düstur üzere örgütlerin yuvasını oluşturduğu, varlığına yol açan Irak-Suriye hududu üzere bölgelerin korunmasıdır. Bilhassa ABD’nin Irak’taki yatırımının korunmasıdır. Bu yüzden ABD’nin Rojava’daki varlığı hiçbir vakit bir garanti olarak görülmemelidir. Kürtlerin yapabileceği şey, Rojava’da, Irak Kürdistan’ında yapabilecekleri en kıymetli şey, global manada kabul görmüş yapılar kurmaktır. Dünyayı değiştirmek, felsefi bir açılım yapmak, çok büyük bir şey yapmak üzere bir yükümlülükleri yoktur Kürtlerin. Bütün dünyada ne yapıldıysa onu yaparak olağanlaşmak, devletleşmek ve bağlarını güçlendirmekle bir yükümlülükleri var. Onun dışındaki tüm yollar çok riskli yollardır. Bu risklerin telafisi çok zordur.
Ceng Sagnic kimdir?
Lisans eğitimini Irak Kürdistan Bölgesel İdaresi’nde alan Ceng Sagnic, yüksek lisans eğitimlerini İsrail’de Ben-Gurion ve Tel Aviv üniversitelerinde tamamladı. 7 yıl İsrail’de Moshe Dayan Ortadoğu ve Afrika Araştırmaları Merkezi’nin Kürt Çalışmaları Programı’nın koordinatörlüğünü yaptı. Tıpkı vakitte Türkiye siyaseti üzerine ağırlaşan bir yayının editörlüğünü yaptı. Hala Washington’da yaşayan Sagnic, İsrail, ABD ve Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) merkezli bir jeostratejik danışmanlık şirketinin baş analisti olarak bilhassa Ortadoğu siyaseti konusunda büyük milletlerarası şirketlere ve birtakım batılı devlet kurumlarına danışmanlıklar yapıyor. 2017 Irak Kürdistan Bölgesi bağımsızlık referandumu sürecini yakından takip eden Sagnic, bilhassa IŞİD’in ortaya çıkışına ve ABD’nin Irak’tan çekilme kararına dair yorumları ile dikkat çekti. Kürtçe, Türkçe, İngilizce, Arapça ve İbranice bilen Sagnic Kürt, Türk, Arap, Fars ve Yahudi siyasetindeki şimdiki gelişmeleri izliyor. Rudaw, Kurdistan24, The Jerusalem Post üzere yayınlarda köşe müellifliği yapan Sagnic, çeşitli konferanslarda, televizyon programlarında değerlendirmelerde bulunuyor.
Kaynak: Gazeteduvar
