Dünya birçok ülkesinden evvel, 1934 yılında ‘seçme ve seçilme hakkı’nı elde eden Türkiyeli bayanların hakları konusunda hangi ilerlemeler kaydedildi? Bilhassa bayan cinayetlerinin giderek arttığı son yıllarda ve özel olarak 2021 yılında Türkiye’de bayan hakları konusunda hangi gelişmeler kaydedildi? Bayan örgütleri ve bayan hakları savunucuları Gazete Duvar için kıymetlendirdi.
‘DEVLET GARANTİSİNDEN YOKSUN KALDIĞIMIZ BİR YIL OLARAK ANILACAK’
Bayanlar açısından 2021 yılının geçmiş yıllara oranla akıllardan hiç çıkmayacak ve tarihe not düşülecek bir yıl olduğunu belirten Türkiye Bayan Dernekleri Federasyonu Lideri Canan Güllü, “2021, 20 Mart gecesi Resmi Gazete’den Cumhurbaşkanı imzası ile Avrupa Kurulu Bayanlara Karşı Her Türlü Şiddetin Önlenmesi Mukavelesi’nin yani İstanbul Sözleşmesi’nin feshi kararının alınmış olduğu bir yıldır’’ dedi.
Türkiye Bayan Dernekleri Federasyonu Lideri Canan Güllü. Güllü, “İktidar kendi periyodunda yaptığı bir mukaveleyi siyasi ikbal uğruna yürürlükten kaldırma uğraşını üstelik hukuksuzca ortaya koymuştur” tabirlerini kullandı ve kelamlarına şu formda devam etti:
“Bu bayanların hayat haklarının ihlaline yönelik unutulmayacak bir adımdır. Üstelik bu ülkede bayan katliamlarının arttığı bir devirde bu durumu görmezden gelen bir bakış açısının yansımasıdır. Covid-19 periyodunda mağduriyetlerin arttığı ve bayanların daha fazla fakirleştiği bir periyotta alınan bu kararın sorgulanması gereklidir. Mukaveleden çekilmenin Resmi Gazete’de yayın tarihinden itibaren 226 bayanın ekim sonu itibariyle katledilmesi bu vahim durumu ortaya koymaktadır. Mukavelenin yürürlüğe girdiği tarihten itibaren düzenekler konusunda uygulama noktasındaki dirayetsizlik durumu iç acıtıcıdır. Biz bayanlar için 2021 yılı bu manada karnesi zayıf olan bir yıl oldu. Şiddete, taciz, tecavüz ve istismara daha fazla maruz kaldığımız ve istihdamda azalarak yoksulluğa terk edildiğimiz, uygulanmayan yasal mevzuatlarla devlet garantisinden yoksun kaldığımız yıl olarak anılacak.”
‘İSTANBUL SÖZLEŞMESİ’NİN ÇİZDİĞİ YOL HARITASI İZLENDİĞİNDE ŞİDDETİN ÖNÜNE GEÇİLMESİ MÜMKÜNDÜR’
Türkiye’de Cumhuriyetin birinci yıllarında bayan hakları konusunda büyük ilerlemeler kat edildiğini belirten İstanbul Barosu Bayan Hakları Merkezi Lideri Avukat Şükran Eroğlu, “İlk kurulan TBMM’de bayan temsiliyet oranı yüzde 18’di ve Türkiye bu alanda dünyada ikinci sırada yer alıyordu” diyerek şu halde devam etti:
“Türkiye Şiddetle gayrette olumlu adımlar attı fakat ne yazık ki 4-5 yıl öncesinde artık bir şey yapılmamaya, kanunlar gereğince uygulanmamaya ve hem kontrata, hem de 6284 sayılı yasaya karşı farklı algılar yaratmaya yönelik telaffuzlar başladı ve Türkiye bir gece yarısında Cumhurbaşkanlığı kararıyla İstanbul Kontratından çekildi.”
İstanbul Barosu Bayan Hakları Merkezi Lideri Avukat Şükran Eroğlu. Bayana yönelik şiddetin ve cinayetlerin nasıl önlenebileceğini kıymetlendiren Eroğlu, “İstanbul Mukavelesi’nin çizdiği yol haritası izlendiğinde şiddetin önüne geçilmesi mümkündür” dedi ve kelamlarına şu halde devam etti:
“Halen TBMM’de 103 bayan milletvekili var ve bayan temsiliyet oranı yüzde 17. TÜİK bayanların iş gücüne iştirak oranının yüzde 34’lerde kaldığını açıkladı. Bilhassa pandemi periyodunda okulların kapanması nedeniyle çocuklara bakabilmek için anneler işten ayrıldı. 4+4+4 eğitim sistemi kız çocuklarının eğitimden ayrılmasına neden oldu. Birinci 4 yılı okuduktan sonra okula gitmeyen kız çocuğu oranı yüzde 45’lerde. Yasalar uygulanmıyor, mahkemeler önlem mühletini 15 güne kadar düşürmüş bulunuyor. Bayan cinayeti failleri ekip elbise giydi, ‘pişmanım’ dedi diye takdiri indirimlerden faydalanıyor. Sıklıkla çıkan aflar sayesinde de cezalarını tamamlamadan cezaevlerinden çıkıyor ve tekrar cinayet ya da şiddet uyguluyorlar. Öncelikle devletin üzerine düşen yükümlülükleri yerine getirmesi gerekli. Bunlar İstanbul Kontratı’nda tek tek sayılmıştır. Türkiye Cumhuriyeti’nde devlet data tutmamakta, tuttuğu bilgilerde gerçeği yansıtmamaktadır. Örneğin, pandemi periyodunda bayana yönelik şiddet ve mesken içi şiddet artarken devlet ‘şiddetin azaldığını’ açıklayabilmektedir. Politikler ve topluma örnek olan beşerler kelamlarına ve davranışlarına dikkat etmeli, bayanlar üzerinden yanlış telaffuzlarından vazgeçmelidirler.”
Eroğlu değerlendirmelerini şu halde sonlandırdı:
“Devlet ve toplum olarak şiddete karşı sıfır toleransla hareket etmemiz, kanunların uygulanmasını, eğitim seferberliğinin başlatılmasını ve bayanların toplumsal, kültürel, ekonomik olarak güçlendirilmesini birinci gaye olarak belirlememiz gerekiyor.”
‘KADIN CİNAYETLERİNİN GERİSİNDEKİ SEBEP TOPLUMSAL CİNSİYET EŞİTSİZLİĞİDİR’
‘Kadın cinayetlerinin akabinde yatan tek bir sebep var, o da toplumsal cinsiyet eşitsizliğidir’ diyen Bayanın İnsan Hakları Yeni Tahliller Derneği Genel Koordinatörü Hilal Gencay da şu değerlendirmelerde bulundu:
Bayanın İnsan Hakları Yeni Tahliller Derneği Genel Koordinatörü Hilal Gencay.
“Toplumsal cinsiyet eşitsizliği içinde yaşadığımız atmosferin her hava zerreciğinde mevcut ve bizi daima etkilemeye devam ediyor. Kimi vakit bayanlara parmak sallayan, tehditler savuran siyasetçilerin kelamlarında, kimi vakit bayanlar bahis olunca asli sorumluluklarını bir kenara bırakabilen kamu çalışanlarının hallerinde, kimi vakit bayanlara daima ne yapmaları, nasıl olmaları gerektiğini anlatanların davranışlarında, kimi vakit anne olmayan bayana kadın demeyen zihniyette ve son olarak etrafımızda ya da medyada bayana yönelen ruhsal, ekonomik, cinsel, fizikî her türlü şiddette yüzümüze çarpıyor. Bu eşitsizlik lakin şiddete hatta cinayetlere dönüştüğünde görünür oluyor, halbuki ki oraya gelene kadar eşitsizlik bayanların hayatlarında neredeyse her gün karşı karşıya kaldıkları bir durum.”
2021 yılında kaç bayanın öldürüldüğü ya da şiddete maruz bırakıldığına ait sorumuzu da yanıtlayan Gencay şöyle konuştu: “Bianet’in mahallî ve ulusal gazetelerden, haber sitelerinden ve ajanslardan derlediği haberlere nazaran; erkekler, Türkiye’nin çeşitli vilayetlerinde, 1 Ocak 2021-23 Kasım 2021 devrindeki 326 günde, en az 285 bayanı öldürdü. Erkeklerin öldürdüğü bayanlardan üçü trans bayandı. Tekrar tıpkı kaynağa nazaran erkekler, 1 Ocak 2021-23 Kasım 2021 ortası periyotta en az 711 bayana şiddet uyguladı. Ayrıyeten yeniden tıpkı devirde en az 193 bayanın mevti basına ‘şüpheli’ olarak yansıdı.”
Meskeninde, iş yerinde, sokakta tacize ya da şiddete maruz bırakılan bayanlar için hatırlatmalarda bulunan Gencay, “Bu mevzuda bilhassa İstanbul’daki bayanlara birinci önerdiğimiz şey Mor Çatı’yı ve İBB’nin şiddet takviye çizgisi 444 80 86’ü aramaları” dedi ve ekledi:
“Daha genel olarak da Alo 183 Aile Bakanlığı Davet Merkezi, Alo 155 Polis İmdat, ALO 156 Jandarma İmdat, internete erişimi akıllı cep telefonu üzerinden olanlar için KADES, bulunan vilayetteki ŞÖNİM, belediyelere bağlı Bayan Müşavere Merkezleri, Baro Bayan Danışmanlık Merkezleri (444 26 18) ve İsimli Yardım Servisleri ile bulunulan vilayette bu alanda çalışan bağımsız bayan örgütleri ruhsal, türel dayanaklar için birinci sıralayacaklarımız olur.”
‘HUKUKU FAAL KILAN ONUN HAYATA GEÇİRİLMESİDİR’
Evvel Çocuklar ve Bayanlar Derneği’nden Av. Müjde Tozbey, bayan cinayetleri açısından bakıldığında birçok olayda bayan lehine sonuçlanan bir karardan bahsetmenin epeyce sıkıntı olduğunu söyledi. Kelamlarına bir örnek üzerinden devam eden Tozbey, “Tuba Erkol davasında olağanda eşini öldürdüğü için failin ağırlaştırılmış müebbete mahkum edilmesi gerekirken 18 yıl mahpus cezası verilerek haksız tahrik ve âlâ hal indirimi uygulandı. Bu failin infaz mevzuatına nazaran azamî 15-18 yıl mahpusta kalması manasına geliyor. Bu da genç bir adamın günün sonunda bir geleceği de olabileceği manasına geliyor. Halbuki Tuba için rastgele bir gelecek kelam konusu değil. Önlenemeyen bir şiddet sarmalının sonucu olarak öldürülen bayanlar için ne yazık ki lehe gelişmelerden kelam edemiyoruz” dedi.
Evvel Çocuklar ve Bayanlar Derneği’nden Avukat Müjde Tozbey. Tozbey kelamlarına şu halde devam etti: “Önce Çocuklar ve Bayanlar Derneği olarak sahip olduğumuz hakların sırf yasa metinlerinde yer aldıklarında etkisiz kaldıklarını gözlemliyoruz. Şunun farkındayız, hukuku tesirli kılan şey, onu hayata geçirebilmektir. Hukuku yaşanılır ve tesirli kılan da, onun için gayret edenlerdir. Hak uğraşı sürdükçe dünyamızın şiddetten arınacağını biliyoruz. Her geçen gün artış göstermekte olan bayan cinayetleri ve çocuk istismarlarının önüne geçebilmek için toplum dinamiklerinin değişmesine muhtaçlığımız var. İstanbul Sözleşmesi’nin feshedilmesi ismine alınan Cumhurbaşkanı kararının bu manada hukukun toplum dinamiklerindeki güvenirliğini sarstığını söyleyebiliriz. Beşerler haklarına sahip çıktıkça İstanbul Kontratı ve 6284 Sayılı kanun üzere kazanımlar arttı. Fakat bu gayret daimi olmalı ki, kazanımlarımızdan geri düşmeyelim. Elbette insan hakları alanındaki kazanımlar geriye giderken bir manada da hukukun uygulanmaması üzere fiili bir durumla karşı karşıya kalabiliyoruz. Aslında kontrat temmuz ayına kadar geçerli olmasına karşın güya bayanların talep ettikleri muhafaza kararlarının kararsız kalması üzere bir anlayış topluma yayıldı. Bu anlayışı değiştirmek için sırf İstanbul Sözleşmesi’ne sahip çıkmak değil, hukukun uygulatılabilmesi için gayret edilmesi gerekiyor.”
‘KADINLAR GEREĞİNCE TAKVİYEYE ULAŞAMADI’
2021 yılında şiddet görüp hayatta kalan bayanların gereğince dayanak görüp görmediğini pahalandıran Cinsel Şiddetle Çaba Derneği Medya ve Savunuculuk Koordinatörü Şehlem Kaçar ise şu açıklamaları yaptı: ” ‘Destek İstemek Hakkım’ ismiyle bir rapor yazdık. Burada hedefimiz Cinsel Şiddetten Hayatta Kalanların tecrübeleriyle takviye ünitelerinin insan haklarına uygun olup olmadığını görmeye çalışmaktı. Bu rapor derneğimize başvuran 29 danışanın tecrübelerinden yola çıkarak oluşturuldu. Araştırma evrenimizin kısıtlılığı nedeniyle hayatta kalanlar için, yani Türkiye’nin genelinde, cinsel şiddete maruz bırakılan ve haklara erişim konusunda sorun yaşayan şahıslar için genel bir karşılık veremiyoruz. Biz sadece danışanlarımızdan edindiğimiz bilgileri, medyaya yansıyan ve infial yaratan olayları, alandaki gözlemlerimizden edindiğimiz bilgileri söyleyebiliriz. Tüm bunlar da ‘hayır, haklara erişemediler’ yanıtını getiriyor. Cinsel şiddete maruz bırakılan bireylerin desteklenmesi probleminde devlet kurumlarının bilgi paylaşmayarak da gerçek tabloyu görmemize pürüz teşkil ettiklerini söylemek yanlışsız olacaktır. Yaptığımız araştırmaya nazaran hizmetler yetersiz, merkez sayıları yetersiz, çalışanın eğitimi yetersiz, kurumlarda danışanlar mağdur suçlayıcılık ve ayrımcılıkla karşılaşıyor, adil yaklaşım çok az, çok kapılı sistem hayatta kalanları yoruyor ve ikincil travmaya neden oluyor.
Cinsel Şiddetle Gayret Derneği Medya ve Savunuculuk Koordinatörü Şehlem Kaçar. Devlet kurumlarına ulaşmakta zorlandıklarını belirten Kaçar, “Tam olarak sorduğumuz soruya cevap alma oranımız yüzde 1” dedi. Kaçar, “Hayatta kalanların tecrübeleri gösteriyor ki cinsel şiddete maruz bırakılanlar en çok feministlere, LGBTİ+ örgütlerine, bayan Sivil Toplum Kuruluşlarına ve etraflarına güveniyor, devlet kurumlarına değil. 2020 yılındaki nüfusa nazaran Türkiye’de olması gereken en az merkez sayısı 5314, bakanlığın bize verdiği sayı ise 477 merkez olduğu tarafında. Türkiye’de Cinsel Şiddet Dayanak Merkezi, Tecavüz Kriz Merkezi yok, meğer ki nüfusa nazaran 312 adet merkez olmalı’’ halinde konuştu.
2021 yılında Türkiye’de Bayan ve LGBTİ+ hakları konusunda büyük bir gerileme yaşandığını da tabir eden Kaçar, 4. Yargı Paketi’ne atıfta bulunarak kelamlarına şu biçimde devam etti:
“Cinsel istismarda somut kanıt aranması tartışmaları da 4. Yargı Paketi içerisinde Ceza Muhakemesi Kanunu ve Kimi Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Teklifi içinde Temmuz ayında TBMM Genel Kurulu’nda kabul edildi. Teklifin birinci kısmında cinsel istismar, taciz, taammüden öldürme ve azap üzere katalog cürümlerde tutuklama için ‘somut kanıt kaidesi aranması’ kararı getirildi’.
Kaçar, “Kaybolan bir bayanın cep telefonu sinyallerine ulaşmak için mesai saatinin beklenmesi, tekrar 6284 Sayılı Kanun’un gereklerine alışılmamış olarak kolluk kuvvetlerinin acil harekete geçmediklerinin, işlerini yapmadıklarının bir göstergesiydi. Eski İçişleri Bakanı Mehmet Ağar’ın oğlu Tolga Ağar’ın tecavüz ettikten sonra öldürdüğü argüman edilen Yeldana Kaharman’ın polise şikayet için gittiği lakin tabirinin alınmadığı ve kuşkulu bir vefatın araştırılmadığı da gündem oldu” dedi ve kelamlarını şu halde sonlandırdı:
“Bir mafya başkanının açıklamaları ile siyaset-devlet-mafya bağlantıları ve devletin İçişleri Bakanının fail olarak işaret edildiği ya da dahlinin bulunduğu çeşitli kabahatler gündemleşti. Bu gündem içerisinde İçişleri Bakanı kendisi hakkındaki suçlamalara karşılık, ‘Herkes o görüntüleri izliyorsa ne olmuş? Herkes çocuk pornosu da izliyor’ diye bir demeçte bulundu. Bu halde devletin en üst kademesindeki yetkililerden birisinin çocuğa yönelik şiddeti, cinsel istismarı olağanlaştırdığı görüldü. Adalete erişimin tam olarak gerçekleşememesi toplumsal medyada hayatta kalanların adaleti kendilerinin aramasına, kamuoyu oluşturmalarına, Adalet Bakanlığı’na seslenmelerine neden oluyor.”
Kaynak: Gazeteduvar
