Güneş Sistemi dışında bir öte-uydu keşfedildi

Michelle Starr

Düşündüğünüzde, Samanyolu katiyen uydularla dolu olmalı. Güneş Sistemi’nde resmi olarak sekiz gezegen var; öte yandan, en az 25 kat daha fazla uydu mevcut.

Her ne kadar bugüne dek yaklaşık 5 bin ötegezegenin (yani, Güneş Sistemi dışında bulunan gezegenlerin) varlığını tespit etmiş olsak da, söylemek gerekirse, öte-uydular bağlamında kâfi keşif yapılamadı. 2017’de kesin olmayan bir tespit yapılsa da artık en sonunda karışıma eklenecek ikinci bir aday ortaya çıktı.

Yaklaşık 5.500 ışık yılı uzakta bulunan bir yıldızın yörüngesindeki bir öte gezegenin etrafında dönen bu öte-uydu adayı, ‘Kepler-1708 b-i’ diye isimlendirildi. Bugüne kadar ulaşılan bulgular, Dünya’nın yaklaşık olarak 2.6 katı büyüklüğünde olan ve muhtemelen bir bebek Neptün üzere gaz halinde bulunan ziyadesiyle büyük bir cisim olduğunu gösteriyor. Mesken sahibi gezegen ise Jüpiter’den biraz daha küçük boyutlarda.

SEKİZ BİN IŞIK YILI ARALIKTA BULUNDU

Bu uydu, yaklaşık 8 bin ışık yılı uzaklıkta; Neptün’ün büyüklüğüne ve kütlesine (aynı vakitte muhtemelen gaz halinde) yakın ve Jüpiter’in kütlesinin birkaç katına sahip bir ötegezegenin yörüngesinde bulunan birinci öte-uydu adayı olan Kepler-1625 b-i’ye benziyor. Hem öte-uydu adayları hem de yörüngesinde bulundukları ötegezegenler, konut sahibi yıldızlarının etrafında, yıldıza ziyadesiyle uzak uzaklıklarda dönüyorlar.

Uyduların her ikisi de burada, Güneş Sistemi’nde bulunan uydulardan çok farklı lakin bu aslında akla yatkın bir durum.

Columbia Üniversitesi’nde vazifeli bir astronom olan ve birebir vakitte meslektaşı Alex Teachey ile birlikte Kepler-1625 b-i’nin keşfedilmesine öncülük eden David Kipping, “Gökbilimciler şu ana dek 10 binin üzerinde ötegezegen adayı keşfetmiş olsalar da öte-uyduları bulmak çok daha zor” diyor: “Herhangi bir araştırmada ulaşılan birinci tespitler çoğunlukla garip olacaktır. Hudutlu müşahede hünerlerimizle saptanması en kolay olanlar büyük uydulardır”

Bu öte-uydu adayı, (artık emekli olan ve uzayda dinlenen) Kepler uzay teleskobu tarafından toplanan bir data taramasında ortaya çıktı. Kepler’in vazifesi ötegezegenleri aramaktı. Bu sıkıntı bir iş; zira ötegezegenler çoğunlukla direkt görülemeyecek kadar küçükler ve çok solgunlar; yapmamız gereken, konut sahibi yıldızların üzerinde yarattıkları çok küçük tesirleri görmeye çalışarak onları aramak.

Kepler kelam konusu olduğunda, bu durum, yıldızları gözlemlemeyi, yıldızla ortamızda sistemli aralıklarla bir şeyin hareket ettiğini gösteren biçimde, ışıktaki çok zayıf ve tertipli düşüşleri, hülasa, yörüngede bulunan bir ötegezegeni aramayı içeriyordu. Bu çok zayıf ışıma düşüşleri ‘geçiş ışık eğrisi’ ismiyle bilinir.

KEPLER VE HUBBLE’DAN ALINAN BİLGİLER SAYESİNDE BULUNDU

Kipping ve Teachey, Kepler’den ve daha sonra Hubble’dan elde edilen datalarda, Kepler-1625 b-i ile irtibatlı biçimde, ötegezegen geçiş eğrisine ek olarak çok zayıf bir sinyal tespit ettiler. Akabinde, buna emsal öteki sinyaller aramak için datalara yine göz attılar.

Yetmiş ötegezegeni barındıran Kepler bilgilerini incelediler. Bunlardan yalnızca ‘Kepler-1625 b’ isimli bir ötegezegen, bir öte-uydu sinyaliyle eşleşiyordu; bununla birlikte, araştırmacılar, bu sinyalin çok güçlü olduğunu tabir ediyorlar. Kipping, “Bu, sağlam bir sinyal” diyor: “Bu şeyin üzerinde her türlü araştırmayı yaptık fakat olduğu yerde sapasağlam duruyor.”

Kepler-1708 b-i, şimdi selefi üzere doğrulanmış değil; aslında, kimi gökbilimciler Kepler-1625 b-i’nin bir öte-uydu imzası taşıyıp taşımadığına itiraz ettiler ve bunun yerine sinyalin bir data azaltma sürecinin yan eseri olduğunu tez ettiler. Araştırmacılar, buna emsal bir itirazın tekrar öne sürülmesini engellemek için, bu kere Kepler-1708 b-i’nin sinyalinin bir bilgi azaltma sürecinin yan eseri olma mümkünlüğünü hesapladılar; sonuç sadece yüzde 1’lik bir ihtimaldi.

NASIL OLUŞTUKLARI ŞİMDİ BİLİNMİYOR

Bununla birlikte, sorular hâlâ varlığını koruyor. Şimdi bir gaz devi ötegezegeni ve bir gaz öte-uydusundan oluşan bir sistemin nasıl meydana gelebildiğinden emin değiliz; Güneş Sistemi’nde bunlara misal bir yapı bulunmadığından, bu oluşum sisteminin burada bulunan uyduları yaratanlardan farklı olduğunu gösteriyor. Tahminen bu uydular konut sahibi ötegezegenlerinden topladıkları gazları biriktirdiler ya da tahminen hayatlarına kendi başlarına birer ötegezegen olarak başladılar ve daha büyük ötegezegenlerin kütleçekim alanlarına yakalandılar.

Bunu anlamak için, keşfin sahiden de bir öte-uydu olup olmadığını teyit etmek doğrultusunda daha fazla çalışma yapılması gerekiyor. En azından, diğer bir araştırma aygıtının daha bu sinyali algılayıp algılayamayacağını görmek için takip müşahedeleri sürdürmek gerekecek. Öte yandan, öte-uyduların tespitini doğrulamamızın yegane yolu olarak, onlardan, artık varlıklarının tartışılamayacağı kadar çok bulmaya devam etmek de büsbütün mümkün.

Sonrasında, natürel ki karşımızdaki yeni zahmet, az görülen ve tespit edilmesi çok güç olan uydunun uydusunu bulmak olacak. Tekrar de şimdilik, öncelikle öte-uyduları bulmak hedefiyle takip devam ediyor.

Takımın araştırması Nature Astronomy mecmuasında yayınlandı.


Yazının yepyenisi Science Alert sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)

Kaynak: Gazeteduvar

Bir yanıt yazın

Your email address will not be published.