ANKARA – Medya Ombudsmanı Faruk Bildirici, 19 Ocak’ta kabul eden medya kuruluşlarına dışarıdan ve bağımsız olarak okur temsilciliği (ombudsmanlık) yapacağını duyurdu. Oluşturacağı grubuyla birlikte çalışmalar yürütecek olan Bildirici’nin ‘Medya Ombudsmanlığı’nı kurumsallaştırmaya dönük daveti medya kurumlarında karşılık buldu.
Ortalarında BirGün, T24, Gerçek Gündem, KRT TV, Anka Haber Ajansı, İkinci Yüzyıl, Yeni Asya Gazetesi, Muhalif, Turktime ve Gazete Pencere’nin olduğu medya kuruluşları, bildiri yayınlayarak Faruk Bildirici’nin medya ombudsmanlığını tanıdıklarını duyurdu. Gazete Duvar da Bildirici’nin ombudsmanlığı kurumsallaştırma davetine takviye veren yayın organları ortasında yerini aldı.
‘HÜRRİYET GAZETESİ’NDE DAİMA MÜDAHALELERLE KARŞILAŞTIM’
Hürriyet Gazetesi’nden “uzaklaştırılmasının” akabinde gazeteciliğin gelişimine bağımsız katkı sağlayan Bildirici’ye nazaran bu alanda kurumsal bir yapının oluşturulmasının vakti geldi. Medya ombudsmanlığı davetinin vakitle yayılmasını ve takviye veren kurum sayısının artmasını beklediğini söz eden Bildirici, “Eğer biz Türkiye’de gazeteciliğin bugün geldiği durumdan yakınıyorsak, bunu düzeltmek için daima birlikte bir efor içerisinde olmamız gerekiyor” dedi.
Bildirici, medya ombudsmanlığının kurumsallaşması, bunun gelecekteki seyri, iktidar değişiminde medyanın bundan nasıl etkileneceği ve gazetecilere bu süreçte düşen sorumluluğa dair Gazete Duvar’ın sorularına şu karşılıkları verdi:
Hürriyet’ten sizin tabirinizle “uzaklaştırılmanızın” akabinde bağımsız olarak farklı yayın organlarını denetlediniz. İki yıllık bu süreç içerisinde gazeteciliğin gelişimine katkı sağladınız, sağlıyorsunuz. “Medya Ombudsmanlığı”nın kurumsallaştırma muhtaçlığı nasıl doğdu? Bu iki yıllık bağımsız süreçte ne çeşit eksiklikleri tespit ettiniz?
Ben uzun vakittir medyada etik ve etik problemlerle ilgileniyorum. Bu gayretim Hürriyet Gazetesi’nden 2010 yılından itibaren ‘Okur temsilciliği’ ile hayat buldu. O sırada medyadaki etik problemlere müdahalenin, öz kontrolün nasıl olması gerektiği konusunda kıymetli bir tecrübe kazandım. Bu tecrübede en kıymetli sorun de editoryal bağımsızlığın olmamasıydı. Ben Hürriyet Gazetesi’ndeki ombudsmanlığım sırasında daima müdahalelerle karşılaştım. Bu müdahaleler gerek gazete idaresinden gerekse patronajından geldi. Daima özgür ve özgürce yazamadım. Mümkün olanı yapmayı çalıştım. Bunu yapmaya çalışırken ne kadar mesleğime katkı sağladım bilemiyorum, bunu okurlar söyleyecektir. Lakin ben bu gayretlerin eserini iki kitapta, “Günahlarımızda Yıkandık” ve “Medyanın Ombudsmanı Saray’ın Medyası” kitaplarında topladım.
‘OMBUDSMANIN ÖZ KONTROL YAPABİLMESİ İÇİN EDİTORYAL BAĞIMSIZLIK ŞART’
Ben Hürriyet Gazetesi’nde editoryal bağımsızlığın olmamasının sakıncalarını yaşayan bir ombudsmandım ancak bu durum yalnızca bana has değildi. 2000’li yıllarla birlikte okur temsilciliği Milliyet Gazetesi’nde Yavuz Baydar’la başlamıştı. Sonrasında Milliyet, Hürriyet, Sabah ve Cumhuriyet gazetelerinde öz kontrol kurumu olarak ombudsmanlık oluşturdu. Fakat bunlar orada da devam edemedi. Neden? Orada da ombudsman arkadaşlar tıpkı engellemelerle karşılaştılar, editoryal bağımsızlık tanınmadı. Ben oradan şunu görmüş oldum. Okur temsilcisinin, ombudsmanın öz kontrol yapabilmesi için editoryal bağımsızlığın olması koşul. Pekala bu editoryal bağımsızlık nasıl kazanılabilir? Bu soruya yanıt ararken tahminen de Hürriyet Gazetesi’nden uzaklaştırılmam bana katkı sağladı. “Ben bunu bağımsız olarak yapabilirim” dedim. Hiçbir medya kuruluşuna, sivil toplum örgütüne bağlı olmadan, hiçbir finansal dayanak almadan, emekli maaşımla geçinirim ve bunu yapabilirim diye düşündüm. 3,5 aylık RTÜK üyeliği devrini saymazsak bağımsız olarak medya tenkitleri yazdım. Bu bir direnme ve tecrübe kazanma uğraşıydı. Evet Hürriyet Gazetesi beni kurumdan uzaklaştırdı, ancak kendi işimden, medyadan uzaklaştıramadı. Ben uğraşlarıma devam ettim. 2019’a kadar Hürriyet’i inceliyordum, sonrasında bütün medyayla ilgili yazılar yazdım. Hakikaten de birtakım şahsiyetler, “Sen kimsin, kendine bu türlü unvanı nereden veriyorsun, nereden bu hakkı kazandın” üzere şeyler söylediler. Benim yazdıklarıma itiraz ettiler. Ben de onlara, “Benim kim olduğum, kendime ne unvan verdiğimin hiçbir ehemmiyeti yok. Ne söylediğime bakın. İçerisinde yanlış ya da eksiklik varsa onu tartışalım” dedim. Benim söylediklerim kozmik prensiplerde görüşler. Her halükârda yapmaya çalıştığım kendi mesleğimize bir artı kıymet kazandırmak.
‘MADEM MEDYA OMBUDSMANLIĞI KAVRAMSAL OLARAK KABUL EDİLDİ BİR ADIM İLERİYE TAŞIMAK LAZIM’
İki yıl içerisinde yazılarımı sürdürdüm. Bir noktada medya ombudsmanlık kavramının kabul edildiğini gördüm. Madem ki medya ombudsmanlığı kavramsal olarak kabul edildi, bunu artık bir adım ileriye taşımak lazım. Zira medya ombudsmanlığını büsbütün dışarıdan yapmakla medya kuruluşuna bağlı yapmak çok farklı. Medya kuruluşlarının her birinin ombudsmanlıkla organik bağlantıya girerek, üniversal prensipleri uygulayacakları konusunda taahhütte bulunmaları, yanılgılarıyla yüzleşmeleri gerekiyor. Ben tüm bu tecrübelerin ışığında, medya kuruluşlarından ve her yerden bağımsız lakin medya kuruluşlarının her biriyle organik bağ içerisinde bağlantının daha fonksiyonel ve faydalı sonuçlar doğurabileceğine inandım. O nedenle bu türlü bir davette bulundum. Yavaş yavaş kabuller geliyor ve onlarla devam edeceğiz.
‘HAKEMLİK YAPMAK ÜZERE BİR FONKSİYONUM OLACAK’
Davetinize olumlu karşılık veren kurumların taahhüt bildirisine baktığımızda “Medya Ombudsmanlığı”nın kurumsallaştırma gereksiniminin kıymetli bir gereklilik olduğunu görüyoruz. Pekala bundan sonra süreç nasıl ilerleyecek? Davet metninizde bir grupla bunu yapacağınızı tabir ediyorsunuz.
Bir kez ben şuna inanıyorum. Türkiye’de kozmik gazetecilik unsurlarını somut bir biçimde netleştiren tek metin var. O da, “Türkiye Gazetecileri Hak ve Sorumluluk Bildirgesi.” Ben medya ombudsmanlığımı tanıyan, kabul eden kuruluşlarına birincil olarak bunu söylüyorum. Bu bildirge ana metnimiz olacak. Ben sizinle bunun üzerinden bir etik kontrol yürüteceğim. Onlar da bunu taahhüt ediyorlar. Ben hem etik kontrol yapacağım hem de onların etik sorun olduğunu düşündükleri mevzularda bir cins danışmanlık yapacağım. En kıymetlisi okurlarla ilgilerinde bir katkı sağlamaya çalışacağım. Okurlarla bağlantıyı yalnızca tenkit ve sorun olarak almıyorum. Okurlardan değişik teklifler ve talepler de geliyor. Teklif ve talepleri kuruluşlara iletmek işin bir tarafı lakin bir de itiraz edilen haber ya da fotoğraflar konusunda değerlendirmelerde bulunmak, bir çeşit hakemlik yapmak üzere bir fonksiyonum olacak. Hakemlik yaparken medya kuruluşlarının idaresinin görüşlerini alarak değerlendireceğim. Buradan tahminen yargısal sonuçları da ortadan kaldırmayı sağlayabiliriz. Ben bir gazetecinin bilerek yanlış yapacağına, palavra söyleyeceğine inanmıyorum. Bilmiyordur, eksik araştırma yapmıştır, süratten ötürü yanlış yapmıştır… Bilerek palavra yazmak, kasıtlı yanlışı yaymak bir gazetecinin yapacağı şey değil. Yapıyorsa da ben onu gazetecilik etiği içerisinde değerlendirmem. Bu süreçte hem bir etik kontrol, hem de okurla bağlantılar idaresi yapacağım. Evvelden olduğu üzere okurlar görüşlerini mektupla telefonla iletmiyorlar, daha çok internet aracılığıyla lisana getiriyorlar. Ancak yeniden de değerli sorunlarda okurların direkt medya kuruluşuna ulaşmak isteyeceğine eminim. Bir de tenkit ve tekliflerinin karşılık bulduğunu gördükçe kendi okudukları ve izledikleri medya kuruluşuna bağlılıkları daha da artacaktır.
‘BU SİSTEMİN KIYMETLİ BİR KAZANIM OLACAĞINI DÜŞÜNÜYORUM’
Şimdi bu davete “olumlu” cevap vermemiş medya kurumlarına nasıl seslenmek istersiniz? Bu türlü bir kurumsallaşmaya neden muhtaçlık var?
Türkiye’de medyanın öz kontrolü konusu, 1960’lardan beri, basın yasasının çıkışından beri tartışılan bir konu. Gerek Basın Onur Divanı, Basın Haysiyet Divanı üzere çok değişik denemeler yapıldı. Lakin hiçbirinden beklendiği kadar tesirli bir sonuç alınamadı. Ben, bağımsız medya ombudsmanlığı yoluyla medyanın kendi kendine kontrolü konusunda ara alınabileceğini düşünüyorum. Tahminen dünyada örneği olmayan bir metotla yola çıktık. Bu formülün Türkiye medya tarihine değerli bir kazanım olacağına inanıyorum. Bunun muvaffakiyete ulaşacağına elbette inanıyorum. Lakin muvaffakiyete ulaşmasa bile bu bir tecrübe. Daima birlikte tüm meslektaşlarım bundan bir şeyler çıkaracağız. Tahminen ileride birileri çıkıp “Faruk Bildirici bu türlü bir tecrübede bulundu. Şöyle başardı şöyle başaramadı. Onun tecrübesini biz şöyle geliştirebiliriz” diyecek. Medya ombudsmanlığının kurumsallaşması mesleğimiz için kazanım olacak. Bu bir gayret. Başaramazsak da daima birlikte başaramamış olacağız. Şöyle de bir şey var. Etik mevzularda tam bir muvaffakiyetten kelam etmek mümkün olmaz. Hiçbir vakit harikaya ulaşmak mümkün olmayacak. Fakat yalnızca ve yalnızca daha az yanlışlı gazeteciliğe ulaşmak mümkün olabilir. Kendi kendimizle bunlar yüzleşmemizi sağlar.
‘GAZETECİLİĞİN BUGÜN GELDİĞİ DURUMDAN YAKINIYORSAK GAYRET İÇERİSİNDE OLMAMIZ GEREKİYOR’
Davetinize olumlu cevap vermek isteyip de baskı yüzünden kaygı duyan bir medya kuruluşu oldu mu?
Hayır. Şu anda yavaş yavaş ilerliyor. Birinci iki günde bu kadar da beklemiyordum. Bunun bir sürece yayılmasını ve vakit içerisinde artmasını bekliyorum. Şunu unutmayalım. Şayet biz Türkiye’de gazeteciliğin bugün geldiği durumdan yakınıyorsak, bunu düzeltmek için daima birlikte bir gayret içerisinde olmamız gerekiyor. Medya ombudsmanlığı bunun bir tarafında olabilir.
‘HER TARAFTA PROBLEMLER, YANLIŞLAR VAR’
Bağımsız ombudsmanlık yaptığınız periyotta iktidara yakın medya organlarının haber görünümlü reklamlarını açığa çıkardınız, eksikliklerini ortaya koydunuz. Pekala “muhalif” olarak isimlendirilen medya organlarının akıbeti nedir? Bu kurumların eksiklikleri varsa bunların giderilmesi daha mı ehemmiyet taşıyor?
Natürel ki. Bu sabah gazeteleri açtığımda iki farklı dünyayla karşılaştım. Her sabah o denli oluyor. Bağımsız ve eleştirel gazeteleri okuduğumda farklı bir Türkiye görüyorum. Öbürlerine baktığımda apayrı bir Türkiye görüyorum. Natürel ki her gazetenin kendi çizgisi olacak, birtakım mevzuları ön plana çıkaracak eyvallah. Fakat hiç görmemeye itirazım var. Örneğin kar felaketi nedeniyle İstanbul Havalimanı’nda bir sorun yaşanıyor. Bir tarafı açıyorsunuz buradaki sıkıntıyla ilgili haber neredeyse hiç yok. Bu kadar olmamalı. Bizim vazifemiz insanlara gerçeği aktarmak. Ne yaparsak yapalım bilgi verme işinden feragat etmememiz gerekir. Burada benim bir katkım olabilir. Yalnızca iktidar yanlısı medya organları yanlışlar yapıyor değil. Yalnızca bu tarafta şahane gazetecilik yapılıyor diye bir şey yok. Her tarafta sıkıntılar, yanlışlar var. Şunda anlaşalım. Daha yeterli gazetecilik yapmak istiyor musunuz, istemiyor musunuz? Daha düzgün gazetecilik yapmak istiyorsak tartışalım. Bütün kusurlarımızı örtmeyelim, açığa çıkaralım. Bunu okurlarımızın karşısında yapalım ki bu yanlışlardan arınmak istediğimiz konusunda emin olsunlar. Gazeteciler kusur yapabilir lakin sıkıntı biz bunlardan arınmaya çalışıyoruz. Bunu açıktan yapmak lazım ki gazetecilik şeffaf bir meslek. Biz yanılgılarımızı da insanların gözünün içine sokuyoruz başarılarımızı da. Bunlardan arınma eforumuzu da gizlemememiz gerekiyor.
‘YENİ İDARENİN MEDYAYI BÜSBÜTÜN ÖZGÜR BIRAKMASI GEREKİYOR’
Bugün yayın organlarına iktidar kanadından sansüre varan uygulamaları konuşuyoruz. “İktidar değişirse her şey düzelecek mi, medya alanında her şey hoş mi olacak” soruları açığa çıkıyor. Bugünün olumsuzluklarının tekrarlanmaması ismine ne cins adımlar atılmalı?
Yeni gelecek idarenin medyayı büsbütün özgür bırakması gerekiyor. Yaparlar mı onu göreceğiz. Geçmiş tecrübem bu işin bu kadar kolay olmadığını söylüyor. 1980’lerden beri gördüğüm her siyasi iktidar ya da her devlet bir biçimde medyayı sonlandırmak ve müdahale etmek istiyor. Türkiye’de medyanın sıkıntıları yalnızca etik sıkıntılardan oluşmuyor. İktidarın baskısı, yasalar, demokrasideki sorunlar, medyanın kendi sahiplik yapısı üzere bir dizi sorun var. Bence temel öge bizim kendi kendimize çekidüzen vermemizden geçiyor. Gazeteciler olarak kendi haklarımıza sahip çıkmamız gerekiyor. Burada da birinci olarak basın kartının devlet tarafından değil gazeteciler tarafından verileceği bir kurum oluşturulmalı. Medya ombudsmanlığının da güçlenmesi, kurumsallaşması gerekiyor. Basın yasasının, internet medyasını kapsayacak biçimde, basın ve söz özgürlüğünü odağına alacak formda yenilenmesi gerektiğini düşünüyorum. Yasal hazırlıklar dışında da medyanın kendi sahiplik yapısının dönüşmesi gerekiyor.
‘SİYASET MÜHENDİSLİĞİNE SOYUNUYORLAR’
İktidara yakın yayın organlarının sahiplik münasebetleri tartışmalı. İş insanlarının kelamının yükünü, çıkarlarını, kârlarının yansımalarını içeriklerde görüyoruz. Medyanın sahiplik alakasına dair ne cins adımlar gerekiyor?
Birinci olarak tekelleşmenin önlenmesi gerekiyor. Medya sahiplerinin yayıncılık dışındaki alanlarda işinin olmaması gerekiyor. Öbür dallardaki faaliyetleri yayıncılık faaliyetlerini etkiliyor. Gazetecilikten para kazanmaktan öte yayıncılığı bir güç olarak alıyorlar ve başka bölümlerde bunu kullanarak büyük kârlar elde ediyorlar. Yalnızca bununla da hudutlu değil siyaset mühendisliğine soyunuyorlar. Hayatın öbür alanlarına müdahale ediyorlar. Biz güya kamu ismine yayın yapmak gerekir diyoruz, kamu faydasının yerini şirketin çıkarları alıyor.
‘BİZ GAZETECİLER KENDİ HAKLARIMIZI SAVUNACAK NOKTADA DEĞİLİZ’
Bu süreçte gazetecilik alanındaki meslek örgütlerine ne düşüyor? Ne tıp adımlar atmaları gerekiyor?
Türkiye’deki bizim değerli sorunlarımızdan biri bu zati. Biz gazeteciler kendi haklarımızı savunacak noktada değiliz. Her ne kadar “sessizlerin sesi, güçsüzlerin gücü olalım” diyor olsak da biz aslında kendimizin bile sesi değiliz. Gazeteciler şu anda gerek sendikal gerek de öbür mesleksel meselelerle ilgili olarak kendi haklarına sahip çıkamıyorlar. Zira bizim çok örgütümüz var yok örgütümüz var. Türkiye’deki gazetecilik örgütünün sayısını bilmiyorum. Bütün gazetecilik meslek örgütleri kendi ölçeklerinde bir şeyler yapmaya çalışıyorlar, bundan sonra da harcayacaklar. Değerli olan genç jenerasyonları meslek örgütlerine kazandırmak ve sendikal örgütlenmeyi güçlendirmek. Biz sendikal örgütlenme açısından gazeteciler olarak neredeyse sıfıra yakın durumdayız. Kendi haklarımıza sahip çıkmak için bunu düzeltmemiz gerekir.
Kaynak: Gazeteduvar
